Үндсэн мэдээлэл:

Адил утгатай үг Халхын дорнод замын Хэрлэн барс хотын чуулганы баруун гарын умард хошуу, Сэцэн хан аймгийн Хурц засгийн хошуу, Хан Хэнтий уулын аймгийн Зотол хан уулын хошуу, Хурц вангийн хошуу
Төрөл Хошуу
Цаг үе 1691-1931 он
Хэний хаанчлалын үед Энх-Амгалан
Анхны засаг ноён Засаг, тэргүүн зэрэг тайж Гүржав
Удам Сэцэн хаан Шолойн зургадугаар хүү Чойжавын ахмад хүү Данзаны хүү
Харьяалал Сэцэн хан аймаг
Байгуулагдсан он цаг 1691
Татан буугдсан он цаг 1931
Манжийн үеийн нэршил (1691-1911) Халхын дорнод замын Хэрлэн барс хотын чуулганы баруун гарын умард хошуу
Богд хаант Монгол улсын үеийн нэршил (1911-1923) Сэцэн хан аймгийн Хурц засгийн хошуу
1923 оноос хойш (1923-1931) Хан хэнтий уулын аймгийн Зотол хан уулын хошуу
Анх байгуулагдах үеийн сумны тоо 3 сум
1918 оны хүн амын тоо Өрх – 835. Эрэгтэй – 1721 (үүнээс тайж – 97, хамжлага ард – 131, лам банди – 738, сумны албат эр – 696, сул эр – 59). Эмэгтэй – 1707. Нийт – 3422.
Одоогийн Сүхбаатар аймгийн Эрдэнэцагаан сум
Хошууны дотор байсан сүм хийд Өнө өглөгт хийд (1787)
Сүүлчийн засаг ноён Түдэн

Хурц засгийн хошуу (Сэцэн хан аймаг)

Чин улсын үеийн Халхын Сэцэн хан аймгийн хошуу

    1688 онд Халхын зүүн гарын Сэцэн хаан Шолойн зургадугаар хүү Чойжавын ахмад хүү Данзаны хүү Гүржав нь ах дүү нарын хамт албатаа аван Чин улсад дагаар оров. 1691 онд түүний албатаар 13 сум болгож, засаг хошуу болгов. 1692 онд нас барсанд түүний хүү Цэвээнбанжур залгамжлан засаг болов. 1696 он болоход ган зуд, өлсгөлөн зэргийн улмаас 10 сумын албат нь сарнин тархаж 3 сум л үлдсэн байжээ. 1735 онд түүнийг нас барахад нь хүү Гэлэгпилд залгамжлуулав. Сэцэн хан аймгийн Ёст засаг, Үйзэн засгийн хошуу хоёрын хамтаар хатагины гурван хошуу гэж хэлдэг. Тус хошууны нутаг нь зүүнш Халтар хошуу, өмнөш Хэвтэш, баруунш Агшуун уул, хойш Хар говь, зүүн хойш Эрээн хошуу, баруун хойш Гүний өндөр, зүүн өмнөш Үнэгэд уул, баруун өмнөш Далай булаг хүрчээ. 1911 онд Монгол улс тусгаар тогтнолоо сэргээн тунхаглахад Богд хаанаас тус хошууны засаг ноён Түдэнд үе улиран хурц засаг цол хүртээсэн тул үүнээс хойш Сэцэн хан аймгийн Хурц засгийн хошуу хэмээн нэрийдэх болов. 1923 оны засаг захиргааны шинэчлэлээр тус хошууг Хан Хэнтий уулын аймгийн Зотол хан уулын хошуу хэмээн өөрчилж, Баянцогт-Овоо, Баян уул, Уртын цагаан овоо зэрэг 3 сумтай болгов. 1927 онд жижиг хошуудыг татан буулгахад хуучин Егүзэр хутагтын шавийн нутгаар зохион байгуулсан Хан Хэнтий уулын аймгийн Эрдэнэцагаан уулын хошууг татан буулгаж тус хошуунд нийлүүлэв. 1931 оны засаг захиргааны өөрчлөлтөөр хошуудыг татан буулгахад тус хошууны нутгаар одоогийн Сүхбаатар аймгийн Эрдэнэцагаан сумыг зохион байгуулжээ. (Б.Нацагдорж)

Засаг ноёдын үе залгамжлал

Гүржав

Засаг, тэргүүн зэрэг тайж

1691-1692

Цэвээнбанжур

Засаг, тэргүүн зэрэг тайж

1692-1735

Гэлэгпил

Засаг, тэргүүн зэрэг тайж

1735-1743

Сономдондов

Засаг, тэргүүн зэрэг тайж

1743-1791

Баянбадрах

Засаг, тэргүүн зэрэг тайж

1791-1804

Дэмчигпунцагдорж

Засаг, тэргүүн зэрэг тайж

1804-1825

Жигмэддорж

Засаг, тэргүүн зэрэг тайж

1825-1861

Цэрэнбазар

Засаг, тэргүүн зэрэг тайж

1861-1886

Эринчиндорж

Засаг, тэргүүн зэрэг тайж

1886-1896

Түдэн

Засаг, гүн, жүн ван

1896-1923

Хурц засгийн хошууны газрын зураг (1907)

Ашигласан ном зохиол

Jang Mu jokiyaba. Namyun, Banzaraγča mongγolčilaba. Mongγol-un qosiγu nutuγ-un temdeglel (dumda). Ündüsüten-ü keblel-ün qoriy-a. 1990

Майский И. Современная Монголия. Иркутск, 1921.

Сономдагва Ц. Монгол улсын засаг, захиргааны зохион байгуулалтын өөрчлөлт, шинэчлэл. Улаанбаатар, 1998.

Шархүү Цэ. Дөрвөн аймгийн засаг хошуудын засаг ноёдын товч шастир. // Mongoru kenkyukai. Osaka, 1984. Vol.7, т.119-207. 

Дэлгэрүүлж үзэх ном зохиол