Адил утгатай үг | Халхын дорнод замын Хэрлэн барс хотын чуулганы дундад адгийн хошуу, Сэцэн хан аймгийн Бишрэлт засгийн хошуу, Хан Хэнтий уулын аймгийн Галшар уулын хошуу, Хардал жанжин бэйсийн хошуу, Хардал бэйсийн хошуу, Бишрэлт вангийн хошуу |
Төрөл | Хошуу |
Цаг үе | 1691-1931 он |
Хэний хаанчлалын үед | Энх-Амгалан |
Анхны засаг ноён | Засаг, хошууны бэйс Дарь |
Удам | Шолой далай сэцэн хааны хүү ахмад хүү Мачари илдэн түшээтийн хүү Дарь |
Харьяалал | Сэцэн хан аймаг |
Байгуулагдсан он цаг | 1691 |
Татан буугдсан он цаг | 1931 |
Манжийн үеийн нэршил (1691-1911) | Халхын дорнод замын Хэрлэн барс хотын чуулганы дундад адгийн хошуу |
Богд хаант Монгол улсын үеийн нэршил (1911-1923) | Сэцэн хан аймгийн Бишрэлт засгийн хошуу |
1923 оноос хойш (1923-1931) | Хан хэнтий уулын аймгийн Галшар уулын хошуу |
Анх байгуулагдах үеийн сумны тоо | 3 сум |
1918 оны хүн амын тоо | Өрх – 1069. Эрэгтэй – 1835 (үүнээс тайж – 92, хамжлага ард – 199, лам банди – 1025, сумны албат эр – 435, сул эр – 84). Эмэгтэй – 1981. Нийт – 3816. |
Одоогийн | Хэнтий аймгийн Галшар сум |
Хошууны дотор байсан сүм хийд | Хошууны цогчин хурал Өгөөмөрийн хийд (1846) |
Сүүлчийн засаг ноён | Доржцэрэн |
Сэцэн хаан Шолойн ахмад хүү Мачари илдэн түшээтийн хүү Дарь 1688 онд төрлийн олноо тэргүүлэн Сэцэн хан нарыг дагалдан говийг туулан Чин улсад дагаар орсонд жонон өргөмжилжээ. 1691 онд Долнуурын чуулган дээр Дарийг засаг, хошууны бэйс өргөмжилжээ. Насжсан учир засгийн тушаалаас байлгахыг хүссэнд түүний ахмад хөвүүн Ахай Цэмбэлд засаг, хошууны бэйсийг залгамжлуулжээ. Хошууны хүн амын ихэнхийг хардал овгийнхон бүрдүүлсэн хэмээдэг учраас тус хошууг ардын дунд Хардал засгийн хошуу гэдэг байжээ. Тус хошууны нутаг нь зүүнш Цаг булаг, өмнөш Өндөр хар толгой, баруунш Нүүрстэйн ус, хойш Хөдөөн элээ уул, зүүн хойш Их арт уул, баруун хойш Эргэнэг уул, зүүн өмнөш Уушиг уул, баруун өмнөш Цагаан хөтөл хүрчээ. 1911 онд Монгол улс тусгаар тогтнолоо сэргээн тунхаглахад тус хошууны засаг ноён Доржцэрэнд үе улиран бишрэлт засаг, төрийн жүн ван хэргэм шагнасан тул Сэцэн хан аймгийн Бишрэлт засгийн хошуу хэмээн нэрлэх болжээ. 1923 оны засаг захиргааны шинэчлэлээр Хан хэнтий уулын аймгийн Галшар уулын хошуу хэмээн өөрчилж, Баяхан, Баянмөнх, Будар, Буянтбулаг, Дэлгэр уул, Ноён уул хэмээх 6 сумтай болгожээ. 1931 оны засаг захиргааны өөрчлөлтөөр хошуудыг татан буулгахад Хэнтий аймгийн Галшар, Буянт хэмээх хоёр сумыг байгуулаад сүүлд нэгтгэн одоогийг Галшар сумыг байгуулжээ. (Б.Нацагдорж)
Засаг ноёдын үе залгамжлал
Дарь |
Засаг, хошууны бэйс |
1691-1692 |
Ахай Цэмбэл |
Засаг, хошууны бэйс |
1692-1701 |
Равдан |
Засаг, хошууны бэйс |
1701-1732 |
Ванжил |
Засаг, хошууны бэйс |
1732-1762 |
Ядамжав |
Засаг, хошууны бэйс |
1762-1784 |
Гончигжав |
Засаг, хошууны бэйс |
1784-1814 |
Юндэнбазар |
Засаг, хошууны бэйс |
1814-1835 |
Минжүүрдорж |
Засаг, хошууны бэйс |
1835-1883 |
Пүрэвжав |
Засаг, хошууны бэйс |
1884-1909 |
Доржцэрэн |
Засаг, төрийн жүн ван |
1909-1923 |
Jang Mu jokiyaba. Namyun, Banzaraγča mongγolčilaba. Mongγol-un qosiγu nutuγ-un temdeglel (dumda). Ündüsüten-ü keblel-ün qoriy-a. 1990
Майский И. Современная Монголия. Иркутск, 1921.
Сономдагва Ц. Монгол улсын засаг, захиргааны зохион байгуулалтын өөрчлөлт, шинэчлэл. Улаанбаатар, 1998.
Шархүү Цэ. Дөрвөн аймгийн засаг хошуудын засаг ноёдын товч шастир. // Mongoru kenkyukai. Osaka, 1984. Vol.7, т.119-207.
Тус толийн талаарх санал хүсэлтээ
contact@mongoltoli.mn хаягаар ирүүлнэ үү.
© Монголын түүх 2016 он