Адил утгатай үг | Халхын дорнод замын Хэрлэн барс хотын чуулганы зүүн гарын дундад хошуу, Сэцэн хан аймгийн Дархан засгийн хошуу, Хан Хэнтий уулын аймгийн Түмэнцогт уулын хошуу, Дархан вангийн хошуу |
Төрөл | Хошуу |
Цаг үе | 1691-1926 он |
Хэний хаанчлалын үед | Энх-Амгалан |
Анхны засаг ноён | Засаг, төрийн жүн ван Намжил |
Удам | Шолой далай сэцэн хааны хүү Бабу сэцэн хааны хүү Норов сэцэн хааны хүү Намжил |
Харьяалал | Сэцэн хан аймаг |
Байгуулагдсан он цаг | 1691 |
Татан буугдсан он цаг | 1926 |
Манжийн үеийн нэршил (1691-1911) | Халхын дорнод замын Хэрлэн барс хотын чуулганы зүүн гарын дундад хошуу |
Богд хаант Монгол улсын үеийн нэршил (1911-1923) | Сэцэн хан аймгийн Дархан засгийн хошуу |
1923 оноос хойш (1923-1926) | Хан хэнтий уулын аймгийн Түмэнцогт уулын хошуу |
Анх байгуулагдах үеийн сумны тоо | 2 сум |
1918 оны хүн амын тоо | Өрх – 466. Эрэгтэй – 881 (үүнээс тайж – 25, хамжлага ард – 78, лам банди – 499, сумны албат эр – 124, сул эр – 155). Эмэгтэй – 732. Нийт – 1613. |
Одоогийн | Хэнтий аймгийн Өндөрхаан, Баянхутаг, Мөрөн сумд |
Сүүлчийн засаг ноён | Намжилдэндэввандуйдорж |
1688 онд Равдан илдэн сэцэн хаан нас барсны дараа түүний дүү Намжил эрдэнэ тайж Сэцэн хааны олныг тэргүүлэн зүүнгарын цэргийн хөлөөс зайлан говийг туулж Чин улсад дагаар оржээ. 1691 онд Долнуурын чуулганаар түүнийг засаг, төрийн жүн ван өргөмжилж тусгай хошуу байгуулав. 1696 онд Чин улсын цэрэг зүүнгарын Галдан бошогт хааныг дайлахад газарч гаргаж цэрэг туслан явав. 1722 онд нас барахад хүү Дамирандорж нь залгамжлав. 1755 онд тэр үеийн засаг ноён Базарсад нь цэргийн гавьяаны учир хошой чин ван хэргэмээр шагнуулж, үе улиран залгамжлах болов. Тус хошууны нутаг нь зүүнш Богино хошуу уул, өмнөш Дундад Дөрөн, баруунш Тээрэмт уул, хойш Их газар, зүүн хойш Их газрын зүүн хөтөл, баруун хойш Төмстэй уул, зүүн өмнөш Шар хад, баруун өмнөш Замын шанд хүрчээ. 1911 онд Монгол улс тусгаар тогтнолоо сэргээн тунхаглахад тухайн үеийн засаг Намжилдэндэввандуйдоржид үе улиран дархан засаг, хошой чин вангийн хэргэм хүртээж, тус хошууг Сэцэн хан аймгийн Дархан засгийн хошуу хэмээн нэрийдэв. 1923 оны засаг захиргааны шинэчлэлээр Хан хэнтий уулын аймгийн Түмэнцогт уулын хошуу хэмээн өөрчлөн нэрлэж, Жавхлан-Овоо, Цагаан-Овоо 2 сумтай болгожээ. Засаг захиргааг ард нийтэд хүртээмжтэй болгохын тулд засгийн газраас хүн ам цөөн жижиг хошуудыг татан буулгахаар шийдвэрлэж 1926 онд тус хошууг Хан Хэнтий уулын аймгийн Мөнх хаан уулын хошуунд нийлүүлжээ. 1931 оны засаг захиргааны шинэчлэлээр хошуудыг татан буулгахад тус хошууны хуучин нутгаар одоогийн Сүхбаатар аймгийн Түмэнцогт сум, Хэнтий аймгийн Баян-Овоо, Норовлин сумдын зарим хэсгийг байгуулжээ. (Б.Нацагдорж)
Засаг ноёдын үе залгамжлал
Намжил |
Засаг, төрийн жүн ван |
1691-1721 |
Дамирандорж |
Засаг, төриийн жүн ван |
1721-1732 |
Доржжал |
Засаг, төрийн жүн ван |
1732-1740 |
Базарсад |
Засаг, хошой чин ван |
1740-1780 |
Гончигжав |
Засаг, хошой чин ван |
1781-1790 |
Дармашир |
Засаг, хошой чин ван |
1790-1813 |
Маньбазар |
Засаг, хошой чин ван |
1814-1825 |
Цэрэндорж |
Засаг, хошой чин ван |
1825-1856 |
Намжилдондов |
Засаг, хошой чин ван |
1857-1900 |
Жигжидсүрэн |
Засаг, хошой чин ван |
1904-1906 |
Намжилдэндэв-вандуйдорж |
Засаг, хошой чин ван |
1910-1923 |
Jang Mu jokiyaba. Namyun, Banzaraγča mongγolčilaba. Mongγol-un qosiγu nutuγ-un temdeglel (dumda). Ündüsüten-ü keblel-ün qoriy-a. 1990
Майский И. Современная Монголия. Иркутск, 1921.
Сономдагва Ц. Монгол улсын засаг, захиргааны зохион байгуулалтын өөрчлөлт, шинэчлэл. Улаанбаатар, 1998.
Шархүү Цэ. Дөрвөн аймгийн засаг хошуудын засаг ноёдын товч шастир. // Mongoru kenkyukai. Osaka, 1984. Vol.7, т.119-207.
Тус толийн талаарх санал хүсэлтээ
contact@mongoltoli.mn хаягаар ирүүлнэ үү.
© Монголын түүх 2016 он