Сэцэн ханы хошуу (Сэцэн хан аймаг)
Үндсэн мэдээлэл:
| Адил утгатай үг | Халхын дорнод замын Хэрлэн барс хотын чуулганы Гэгээн сэцэн ханы хошуу, Сэцэн хан аймгийн Сэцэн ханы хошуу, Хан Хэнтий уулын аймгийн Өндөрхаан уулын хошуу, Сэцэн ханы хошуу |
| Төрөл | Хошуу |
| Цаг үе | 1691-1931 он |
| Хэний хаанчлалын үед | Энх-Амгалан |
| Анхны засаг ноён | Засаг, Махасамади далай гэгээн сэцэн хаан Өмхэй |
| Удам | Гэрсэнз жалайр хунтайжийн 4-р хүү Амин дуралын хүү Моору буймагийн хүү Шолой далай сэцэн хааны хүү Бабу сэцэн хааны хүү Норов сэцэн хааны хүү Равдан илдэн сэцэн хааны хүү Өмхэй |
| Харьяалал | Сэцэн хан аймаг |
| Байгуулагдсан он цаг | 1691 |
| Татан буугдсан он цаг | 1931 |
| Манжийн үеийн нэршил (1691-1911) | Халхын дорнод замын Хэрлэн барс хотын чуулганы Сэцэн ханы хошуу |
| Богд хаант Монгол улсын үеийн нэршил (1911-1923) | Сэцэн хан аймгийн Сэцэн ханы хошуу |
| 1923 оноос хойш (1923-1931) | Хан хэнтий уулын аймгийн Өндөрхаан уулын хошуу |
| Анх байгуулагдах үеийн сумны тоо | 2 сум |
| 1918 оны хүн амын тоо | Өрх – 1062. Эрэгтэй – 2191 (үүнээс тайж – 63, хамжлага ард – 424, лам банди – 1385, сумны албат эр – 244, сул эр – 75). Эмэгтэй – 3481. Нийт – 5672. |
| Одоогийн | Хэнтий аймгийн Өндөрхаан, Баянхутаг, Мөрөн сумд |
| Хошууны дотор байсан сүм хийд | Сэцэн ханы хүрээ (1691) |
| Сүүлчийн засаг ноён | Навааннэрэн |
Сэцэн ханы хошуу (Сэцэн хан аймаг)
Халхын зүүн гарын Далай сэцэн хаан Равдан илдэн 1688 онд өвчнөөр нас барсны сүүлээр зүүнгарын цэрэг довтлон ирсэнд түүний дүү Намжил хүү Өмхэйг нь дагуулан говийг туулан Чин улсад дагаар оров. 1691 онд Долнуурын чуулганаар Өмхэйг засаг болгон, Сэцэн ханы хэргэмийг залгамжлуулав. Энх-Амгалан хаан 1696 онд зүүнгарын Галдан бошогт хааныг дайлаар мордоход Өмхэй газарч гаргаж, цэргээр туслав. 1709 онд Өмхэйг нас барахад түүний хүү Гүнчинд засаг, сэцэн ханы хэргэмийг залгамжлуулав. 1728 онд Гүнчинг нас барахад хүү Цэвдэнбайнжурт нь залгамжлуулж, гэгээн сэцэн хан хэмээх үсэгтэй тамга олгуулжээ. Тус хошууны нутаг нь зүүнш Улаан өндөр уул, өмнөш Арт, баруунш Тахилгат уул, хойш Хар магнай, зүүн хойш Салхит уул, баруун хойш Доод булаг, зүүн өмнөш Оорцог уул, баруун өмнөш Хөдөөн элээ уул хүрчээ. 1911 онд Монгол улс тусгаар тогтнолоо сэргээн тунхаглахад тус хошууны засаг, сэцэн хан Навааннэрэнг үе улиран Махасамади гэгээн сэцэн хан өргөмжилж тус хошууг Сэцэн хан аймгийн Сэцэн ханы хошуу хэмээн өөрчлөн нэрийдэв. 1923 оны засаг захиргааны өөрчлөлтөөр тус хошууг Хан хэнтий уулын аймгийн Өндөрхан уулын хошуу хэмээн өөрчлөн, Баянхутаг, Баянмөнх, Баянзүрх, Баян-Эрхт, Өндөрхаан, Мөнх-Өлзийт, Дэлгэрхаан зэрэг 7 сумтай болгожээ. 1931 оны засаг захиргааны шинэчлэлээр хошуудыг татан буулгахад тус хошууны нутгаар одоогийн Хэнтий аймгийн Өндөрхаан, Баянхутаг, Мөрөн сумдыг байгуулжээ. (Б.Нацагдорж)
Засаг ноёдын үе залгамжлал
|
Өмхэй |
Засаг, сэцэн хан |
1691-1709 |
|
Гүнчин |
Засаг, сэцэн хан |
1709-1728 |
|
Цэвдэнбайнжур |
Засаг, сэцэн хан |
1728-1733 |
|
Чойжав |
Засаг, сэцэн хан |
1733-1735 |
|
Дамиран |
Засаг, сэцэн хан |
1735-1751 |
|
Манибадар |
Засаг, сэцэн хан |
1751-1767 |
|
Цэвдэнжав |
Засаг, сэцэн хан |
1767-1788 |
|
Цэвээндорж |
Засаг, сэцэн хан |
1788-1795 |
|
Пунцагдорж |
Засаг, сэцэн хан |
1795 |
|
Санжайдорж |
Засаг, сэцэн хан |
1796-1800 |
|
Махашири |
Засаг, сэцэн хан |
1800-1807 |
|
Энхтөр |
Засаг, сэцэн хан |
1807-1817 |
|
Артасэд |
Засаг, сэцэн хан |
1817-1875 |
|
Цэрэндорж |
Засаг, сэцэн хан |
1875-1893 |
|
Дэмчигдорж |
Засаг, сэцэн хан |
1893-1910 |
|
Навааннэрэн |
Засаг, сэцэн хан |
1910-1923 |
Ашигласан ном зохиол
Jang Mu jokiyaba. Namyun, Banzaraγča mongγolčilaba. Mongγol-un qosiγu nutuγ-un temdeglel (dumda). Ündüsüten-ü keblel-ün qoriy-a. 1990
Майский И. Современная Монголия. Иркутск, 1921.
Сономдагва Ц. Монгол улсын засаг, захиргааны зохион байгуулалтын өөрчлөлт, шинэчлэл. Улаанбаатар, 1998.
Шархүү Цэ. Дөрвөн аймгийн засаг хошуудын засаг ноёдын товч шастир. // Mongoru kenkyukai. Osaka, 1984. Vol.7, т.119-207.
Дэлгэрүүлж үзэх ном зохиол
Мэдээлэл
Салбар
Толийн тухай
Тус толийн талаарх санал хүсэлтээ
contact@mongoltoli.mn хаягаар ирүүлнэ үү.
© Монголын түүх 2016 он