Үндсэн мэдээлэл:

Адил утгатай үг Халхын хойт замын Хан уулын чуулганы баруун гарын баруун этгээдийн адгийн хошуу, Түшээт хан аймгийн Илдэн засгийн хошуу, Богд хан уулын аймгийн Хутаг-Өндөр уулын хошуу, Илдэн засгийн хошуу
Төрөл Хошуу
Цаг үе 1731-1925 он
Хэний хаанчлалын үед Найралт төв
Анхны засаг ноён Засаг, тэргүүн зэргийн тайж Бахай
Удам Абатай сайн хааны ахмад хүү Шибагудай өлзийт хунтайжийн хүү Мучан убаши хунтайжийн хүү Шибтуй хатан баатарын хүү Бахай
Харьяалал Түшээт хан аймаг
Байгуулагдсан он цаг 1731
Татан буугдсан он цаг 1925
Манжийн үеийн нэршил (1691-1911) Халхын хойт замын Хан уулын чуулганы баруун гарын баруун этгээдийн адгийн хошуу
Богд хаант Монгол улсын үеийн нэршил (1911-1923) Түшээт хан аймгийн Илдэн засгийн хошуу
1923 оноос хойш (1923-1925) Богд хан уулын аймгийн Хутаг-Өндөр уулын хошуу
Анх байгуулагдах үеийн сумны тоо 1 сум
1918 оны хүн амын тоо Өрх – 58. Эрэгтэй – 132 (үүнээс тайж – 4, хамжлага ард – 64, лам банди – 22, сумны албат эр – 39, сул эр – 3). Эмэгтэй – 114. Нийт – 246.
Одоогийн Улаанбаатар хотын Сонгинохайрхан дүүргийн 21-р хороо (хуучин Партизаны САА), Төв аймгийн Баянчандмань, Баянцогт сумдын зарим нутаг
Хошууны дотор байсан сүм хийд Даштэгчилин хийд (1743 оноос өмнө)
Сүүлчийн засаг ноён Дашдорж

Илдэн засгийн хошуу (Түшээт хан аймаг)

Чин улсын үеийн Халхын Түшээт хан аймгийн хошуу (Түшээт хан аймаг)

    Түшээт хаан Чахундоржийн ойр төрөл Шибтуй хатан баатарын ахмад хөвүүн Бахай нь 1706 онд эцгээ нас барахад засаг залгамжилсангүй, харин хошууны туслагч тайж болжээ. 1731 онд зүүнгарын цэрэгтэй байлдахад гавьяа байгуулсан учир хааны зарлигаар түүнийг засаг, тэргүүн зэргийн тайж өргөмжилж Баатар засгийн хошуунаас салган тусдаа хошуу болгож нэг сум ардыг захируулав. 1732 онд Эрдэнэзуугийн байлдаанд гавьяа байгуулсан тул зарлигаар улсад туслагч гүнгийн хэргэм шагнажээ. 1743 онд нас барсанд түүний хүү Гончигжав залгамжилжээ. Тус хошууны нутаг нь зүүнш Хиагтын уул нуруу, өмнөш Ороохын даваа, баруунш Аргаль, хойш Номт булаг, зүүн хойш Мандал уулын овоо, баруун хойш Сонин хангай уул, зүүн өмнөш Тэрэлж уулны нуруу, баруун өмнөш Хамар даваа хүрчээ. 1911 онд Монгол улс тусгаар тогтнолоо сэргээн тунхаглахад тус хошууны засаг Дашдоржийг үе улиран илдэн засаг, улсад туслагч гүн өргөмжилснөөр тус хошууг Түшээт хан аймгийн Илдэн засгийн хошуу хэмээн нэрлэх болов. 1923 оны засаг захиргааны шинэчлэлээр Богд хан уулын аймгийн Хутаг Өндөр уулын хошуу хэмээн өөрчлөн нэрийдэв. 1925 онд Богд хан уулын аймгийн Ноён уулын хошуу буюу хуучин Түшээт хан аймгийн Баатар засгийн хошуунд нийлүүлжээ. 1931 оны засаг захиргааны өөрчлөлтөөр хошуудыг татан буулгахад тус хошууны нутаг нь одоогийн Улаанбаатар хотын Сонгинохайрхан дүүргийн 21-р хороо болон Төв аймгийн Баянчандмань, Баянцогт сумдын нутагт хуваагдан оржээ. (Б.Нацагдорж)

Засаг ноёдын үе залгамжлал

Бахай

Засаг, тэргүүн зэргийн тайж байгаад гүн болсон

1731-1743

Гончигжав

Засаг, улсад туслагч гүн

1743-1763

Гончигдаш

Засаг, улсад туслагч гүн

1763-1784

Балдиржав

Засаг, улсад туслагч гүн

1784-1796

Ойдовцэвээн

Засаг, улсад туслагч гүн

1796-1822

Сандавминжүүр

Засаг, улсад туслагч гүн

1822-1830

Дашдорж

Засаг, улсад туслагч гүн

1830-1863

Мандарваа

Засаг, улсад туслагч гүн

1863-1902

Сэрээтэр

Засаг, улсад туслагч гүн

1902-1909

Дашдорж

Засаг, улсад туслагч гүн

1911-1923

 

Илдэн засгийн хошууны газрын зураг (1907)

Ашигласан ном зохиол

Jang Mu jokiyaba. Namyun, Banzaraγča mongγolčilaba. Mongγol-un qosiγu nutuγ-un temdeglel (dumda). Ündüsüten-ü keblel-ün qoriy-a. 1990

Майский И. Современная Монголия. Иркутск, 1921.

Сономдагва Ц. Монгол улсын засаг, захиргааны зохион байгуулалтын өөрчлөлт, шинэчлэл. Улаанбаатар, 1998.

Шархүү Цэ. Дөрвөн аймгийн засаг хошуудын засаг ноёдын товч шастир. // Mongoru kenkyukai. Osaka, 1984. Vol.7, т.119-207. 

Дэлгэрүүлж үзэх ном зохиол