Үндсэн мэдээлэл:

Адил утгатай үг Халхын хойт замын Хан уулын чуулганы дундад баруун этгээдийн адгийн хошуу, Түшээт хан аймгийн Сүжигт засгийн хошуу, Богд хан уулын аймгийн Баян-Эрхэт уулын хошуу, Сүжигт гүнгийн хошуу
Төрөл Хошуу
Цаг үе 1719-1925 он
Хэний хаанчлалын үед Энх-Амгалан
Анхны засаг ноён Засаг, тэргүүн зэргийн тайж Цэмбэлдорж
Удам Гомбодорж Түшээт хааны хүү Шидишири баатар хунтайжийн ахмад хүү
Харьяалал Түшээт хан аймаг
Байгуулагдсан он цаг 1719
Татан буугдсан он цаг 1925
Манжийн үеийн нэршил (1691-1911) Халхын хойт замын Хан уулын чуулганы дундад баруун этгээдийн адгийн хошуу
Богд хаант Монгол улсын үеийн нэршил (1911-1923) Түшээт хан аймгийн Сүжигт засгийн хошуу
1923 оноос хойш (1923-1925) Богд хан уулын аймгийн Баян-Эрхт уулын хошуу
Анх байгуулагдах үеийн сумны тоо 1 сум
1918 оны хүн амын тоо Өрх – 434. Эрэгтэй – 912 (үүнээс тайж – 19, хамжлага ард – 66, лам банди – 230, сумны албат эр – 500, сул эр – 97). Эмэгтэй – 742. Нийт – 1654.
Одоогийн Төв аймгийн Өндөрширээт, Алтанбулаг, Лүн сумд
Хошууны дотор байсан сүм хийд Пунцагдаржаалин сүм (1713)
Сүүлчийн засаг ноён Батжаргал

Сүжигт засгийн хошуу (Түшээт хан аймаг)

Чин улсын үеийн Халхын Түшээт хан аймгийн хошуу

    Тус хошууны анхдугаар засаг ноён Цэмбэлдорж нь Шидиширийн ахмад хүү боловч зөвхөн хошууны туслагч тайж болж явсан тул 1719 онд Өндөр гэгээн Занабазарыг дагалдан Чин улсын хаанд бараалхаж ирээд тусдаа засаг хошуу болохыг гуйсанд хаанаас зөвшөөрчээ. Ингээд түүнийг засаг, тэргүүн зэргийн тайж өргөмжилж түүний албат ардаар тусдаа нэгэн хошуу болгожээ. Түүний эцэг Шидишири баатар хунтайж Оростой харилцах хэргийг нэгэн үе эрхэлж явсан тул 1727 онд жанжин Цэрэнг дагалдан Оросын зүг хил тогтооход оролцож явав. 1728 онд насжсаны учир хошуу засгаас байлгахад ач Рампилдорж нь залгамжилжээ.  Рампилдоржийг залгамжилсан Сандавдорж нь цэргийн хэрэгт ихэд зүтгэлтэй явсан тул Чин улсын төрийн төрөөс шагнал, өргөмжлөл нэлээд хүртэж явжээ. Тус хошууны нутаг нь зүүнш Өгөөмөр уул, өмнөш Бүенхий, баруунш Байдуу, хойш Цэгээн нуур, зүүн хойш Аргаль, баруун хойш Дашлүн уул, зүүн өмнөш Дунд оорцог, баруун өмнөш Тавантолгойд хүрчээ. 1911 онд Монгол улс тусгаар тогтнолоо сэргээн тунхаглахад тус хошууны засаг ноён Батжаргалд үе улиран сүжигт засаг цол хүртээж тус хошууг Түшээт хан аймгийн Сүжигт засаг буюу Сүжигт гүнгийн хошуу гэх болжээ. 1923 оны засаг захиргааны өөрчлөлтөөр тус хошууг Богд хан уулын аймгийн Баян-Эрхт уулын хошуу хэмээн өөрчлөн нэрлэжээ. Хошууны нутаг бага хэмээн 1925 онд Богд хан уулын аймгийн Хүнцэлчавчид уулын хошуунд нийлүүлжээ. 1931 оны засаг захиргааны шинэчлэлээр хошуудыг татан буулгахад тус хошууны хуучин нутгаар Төв аймгийн Өндөрширээт, Алтанбулаг, Лүн сумдыг байгуулжээ. (Б.Нацагдорж)

Засаг ноёдын үе залгамжлал

Цэмбэлдорж

Засаг, тэргүүн зэргийн тайж

1719-1728

Рампилдорж

Засаг, тэргүүн зэргийн тайж

1728-1737

Сандавдорж

Засаг, улсад туслагч гүн

1737-1780

Цэдэндорж

Засаг, улсад туслагч гүн

1780-1788

Сономжав

Засаг, улсад туслагч гүн

1788-1821

Холчи

Засаг, улсад туслагч гүн

1821-1829

Дашдорж

Засаг, улсад туслагч гүн

1829-1848

Найдансүрэн

Засаг, улсад туслагч гүн

1848-1889

Наваанцэрэн

Засаг, улсад туслагч гүн

1889-1911

Батжаргал

Засаг, улсад туслагч гүн

1911-1923

Сүжигт засгийн хошууны газрын зураг (1907)

Ашигласан ном зохиол

Jang Mu jokiyaba. Namyun, Banzaraγča mongγolčilaba. Mongγol-un qosiγu nutuγ-un temdeglel (dumda). Ündüsüten-ü keblel-ün qoriy-a. 1990

Майский И. Современная Монголия. Иркутск, 1921.

Сономдагва Ц. Монгол улсын засаг, захиргааны зохион байгуулалтын өөрчлөлт, шинэчлэл. Улаанбаатар, 1998.

Шархүү Цэ. Дөрвөн аймгийн засаг хошуудын засаг ноёдын товч шастир. // Mongoru kenkyukai. Osaka, 1984. Vol.7, т.119-207. 

Дэлгэрүүлж үзэх ном зохиол