Бишрэлт засгийн хошуу (Түшээт хан аймаг)
Үндсэн мэдээлэл:
| Адил утгатай үг | Халхын хойт замын Хан уулын чуулганы зүүн гарын өмнөд хошуу, Түшээт хан аймгийн Бишрэлт засгийн хошуу, Богд хан уулын аймгийн Авзага хайрхан уулын хошуу, Бишрэлт гүнгийн хошуу |
| Хамаа бүхий үг | Хошуу |
| Цаг үе | 1691-1931 он |
| Хэний хаанчлалын үед | Энх-Амгалан |
| Анхны засаг ноён | Засаг, тэргүүн зэргийн тайж Баран |
| Удам | Абатай сайн хааны хүү Эрэхэй мэргэн хааны хүү Лабдар дархан ноёны хүү |
| Харьяалал | Түшээт хан аймаг |
| Байгуулагдсан он цаг | 1691 |
| Татан буугдсан он цаг | 1931 |
| Манжийн үеийн нэршил (1691-1911) | Халхын хойт замын Хан уулын чуулганы зүүн гарын өмнөд хошуу |
| Богд хаант Монгол улсын үеийн нэршил (1911-1923) | Түшээт хан аймгийн Бишрэлт засгийн хошуу |
| 1923 оноос хойш (1923-1931) | Богд хан уулын аймгийн Авзага хайрхан уулын хошуу |
| Анх байгуулагдах үеийн сумны тоо | 4 сум |
| 1918 оны хүн амын тоо | Өрх – 1907. Эрэгтэй – 3136 (үүнээс тайж – 166, хамжлага ард – 820, лам банди – 1353, сумны албат эр – 600, сул эр – 197). Эмэгтэй – 2835. Нийт – 5971. |
| Одоогийн | Булган аймгийн Могод, Хишиг-Өндөр сум |
| Хошууны дотор байсан сүм хийд | Гандандаржаалин хийд (1611), Дашгэмпиллин (1713), Гандантэгчилин сүм (1724), Рэбогжайгандандашлин сүм (1751), Рэбогжайгандашивлин сүм (1770), Дашравжаалин сүм (1774), Гандансамданлин сүм (1797) |
| Сүүлчийн засаг ноён | Сундуй |
Бишрэлт засгийн хошуу (Түшээт хан аймаг)
Түшээт хаан Гомбодоржийн дүү Лабтар дархан хунтайж нь Чин улстай эртнээс харилцсан бөгөөд түүний хүү Баран нь 1689 онд албат ардаа дагуулан говийг туулан Чин улсад дагаар иржээ. 1691 оны Долнуурын чуулганаар Баранг засаг, тэргүүн зэргийн тайж болгон 4 сум албатыг нь нэгэн хошуу болгожээ. 1693 онд нас барахад нь түүний хүү Вамбу залгамжилж 1736 онд улсад туслагч гүн өргөмжлөгдөв. Тус хошуу нь зүүнш Бор хөх өндөр, өмнөш Дэрст тохой, баруунш Эрдэнэ толгой, хойш Баян Эрхт, зүүн хойш Дашчил, баруун хойш Угалз уул, зүүн өмнөш Чин толгой, баруун өмнөш Өгий нуурын овоо хүрчээ. 1911 онд Монгол улс тусгаар тогтнолоо сэргээн тунхаглахад тус хошууны засаг ноён Сундуйг үе улирах бишрэлт засаг цол шагнаж улсын түшээ гүнгээс улсад туслагч гүн болгон өргөмжилжээ. 1921 онд тус хошууны засаг ноён бишрэлт гүн Сундуй барон Унгерний дэргэдэх монгол цэргийг захирч явав. 1923 оны засаг захиргааны өөрчлөлтөөр Богд хан уулын аймгийн Авзага хайрхан уулын хошуу хэмээн өөрчилж, Тогтоо, Жаргалан, Уньт, Могод, Хайрхан, Чингэлэг хэмээх сумдтай болгожээ. 1931 оны засаг захиргааны шинэчлэлээр хошуудыг татан буулгахад одоогийн Булган аймгийн Могод, Хишиг-Өндөр сумд болон зохион байгуулагджээ. (Б.Нацагдорж)
Засаг ноёдын үе залгамжлал
|
Баран |
Засаг, тэргүүн зэргийн тайж |
1691-1693 |
|
Вамбу |
Засаг, улсад туслагч гүн |
1693-1742 |
|
Мөнгө |
Засаг, улсад туслагч гүн |
1742-1762 |
|
Сономцэмбэл |
Засаг, улсад туслагч гүн |
1762-1780 |
|
Пагважав |
Засаг, улсад туслагч гүн |
1780-1786 |
|
Цэвэгжав |
Засаг, улсад туслагч гүн |
1787-1796 |
|
Сандавдорж |
Засаг, улсад туслагч гүн |
1796-1803 |
|
Балдорж |
Засаг, улсад туслагч гүн |
1804-1841 |
|
Дансрандорж |
Засаг, улсад туслагч гүн |
1841-1849 |
|
Цэдэндорж |
Засаг, улсад туслагч гүн |
1850-1857 |
|
Цэдэнсоном |
Засаг, улсад туслагч гүн |
1858-1908 |
|
Сундуй |
Засаг, улсад туслагч гүн |
1911-1923 |
Ашигласан ном зохиол
Jang Mu jokiyaba. Namyun, Banzaraγča mongγolčilaba. Mongγol-un qosiγu nutuγ-un temdeglel (dumda). Ündüsüten-ü keblel-ün qoriy-a. 1990
Майский И. Современная Монголия. Иркутск, 1921.
Сономдагва Ц. Монгол улсын засаг, захиргааны зохион байгуулалтын өөрчлөлт, шинэчлэл. Улаанбаатар, 1998.
Шархүү Цэ. Дөрвөн аймгийн засаг хошуудын засаг ноёдын товч шастир. // Mongoru kenkyukai. Osaka, 1984. Vol.7, т.119-207.
Дэлгэрүүлж үзэх ном зохиол
Мэдээлэл
Салбар
Толийн тухай
Тус толийн талаарх санал хүсэлтээ
contact@mongoltoli.mn хаягаар ирүүлнэ үү.
© Монголын түүх 2016 он