Адил утгатай үг | Халхын хойт замын Хан уулын чуулганы баруун гарын зүүн этгээдийн хойд хошуу, Түшээт хан аймгийн Жонон засгийн хошуу, Богд хан уулын аймгийн Бүрэгхангай уулын хошуу, Жонон гүнгийн хошуу |
Төрөл | Хошуу |
Цаг үе | 1730-1931 он |
Хэний хаанчлалын үед | Найралт төв |
Анхны засаг ноён | Засаг, тэргүүн зэргийн тайж Пунцагравдан |
Удам | Дайчин засаг Цэмцэгнамжилын дүү |
Харьяалал | Түшээт хан аймаг |
Байгуулагдсан он цаг | 1730 |
Татан буугдсан он цаг | 1931 |
Манжийн үеийн нэршил (1691-1911) | Халхын хойт замын Хан уулын чуулганы баруун гарын зүүн этгээдийн хойд хошуу |
Богд хаант Монгол улсын үеийн нэршил (1911-1923) | Түшээт хан аймгийн Жонон засгийн хошуу |
1923 оноос хойш (1923-1931) | Богд хан уулын аймгийн Бүрэгхангай уулын хошуу |
Анх байгуулагдах үеийн сумны тоо | 1 сум |
1918 оны хүн амын тоо | Өрх – 547. Эрэгтэй – 1219 (үүнээс тайж – 33, хамжлага ард – 182, лам банди – 370, сумны албат эр – 604, сул эр – 30). Эмэгтэй – 1493. Нийт – 2712. |
Одоогийн | Булган аймгийн Бүрэгхангай, Баяннуур, Дашинчилэн сумд, Төв аймгийн Заамар сум |
Хошууны дотор байсан сүм хийд | Шадивдаржаалин хийд (1730) |
Сүүлчийн засаг ноён | Дашдэмбэрэл |
Тус хошуу нь анх Дайчин засгийн хошуунд багтаж байжээ. 1730 онд хошуу засаг Цэмцэгнамжилын дүү Пунцагравданг цэргийн хэрэгт хичээл зүтгэлтэй явав хэмээн хааны зарлигаар сайшаан түүний ахын харьяат 2 сумны 1-ийг түүнд хуваан өгч засаг, тэргүүн зэргийн тайж өргөмжлөөд тусдаа хошуу болгов. 1732 онд түүний ах Цэмцэгнамжил өөлдийн засаг, ван Сэвдэнванбугийн харьяат хиргис нар оргон явахад алагдсаныг сонсч даруй цэрэг аван одож тэдний олныг бүрнээ дагуулан авчээ. 1746 онд нас барсанд түүний хүү Рампилдорж залгамжилжээ. Тус хошууны нутаг нь Туул гол, Харуухын гол хоёрын уулзарт байсан бөгөөд зүүнш Шар бүрд, өмнөш Дашлүн уул, баруунш Зөөлөн даваа, хойш Нарийн муухай өндөр, зүүн хойш Дааган дэлийн дөрөлж, баруун хойш Улаан шаврын эхний өндөр, зүүн өмнөш Аргаль, баруун өмнөш Мандал хүрчээ. 1911 онд Монгол улс тусгаар тогтнолоо сэргээн тунхаглахад тус хошууны засаг ноён Ванчигравданд үе улиран жонон засаг, улсад туслагч гүнгийн хэргэм шагнаснаар тус хошууг Түшээт хан аймгийн Жонон засгийн буюу Жонон гүнгийн хошуу гэх болжээ. 1923 оны засаг захиргааны өөрчлөлтөөр Богд хан уулын аймгийн Бүрэгхангай уулын хошуу хэмээн өөрчлөн нэрийдэж, Баянхангай, Заамар, Их дулаан зэрэг сумдтай болгожээ. 1931 оны засаг захиргааны өөрчлөлтөөр хуучин хошуудыг татан буулгаж, аймаг сумдыг байгуулахад Булган аймгийн Бүрэгхангай, Баяннуур, Дашинчилэн, Төв аймгийн Заамар сумдыг байгуулжээ. (Б.Нацагдорж)
Засаг ноёдын үе залгамжлал
Пунцагравдан |
Засаг, тэргүүн зэргийн тайж |
1730-1746 |
Рампилдорж |
Засаг, тэргүүн зэргийн тайж |
1747-1751 |
Гончигцэрэн |
Засаг, тэргүүн зэргийн тайж |
1752-1782 |
Дамдинжав |
Засаг, тэргүүн зэргийн тайж |
1783-1785 |
Гүржав |
Засаг, тэргүүн зэргийн тайж |
1785-1817 |
Гэмпилдорж |
Засаг, тэргүүн зэргийн тайж |
1818-1862 |
Занабазар |
Засаг, тэргүүн зэргийн тайж |
1863-1864 |
Сономцэрэн |
Засаг, улсад туслагч гүн |
1866-1892 |
Ванчигравдан |
Засаг, улсад туслагч гүн |
1893-1914 |
Эсмэдэх |
Засаг, улсад туслагч гүн |
1914 |
Дашдэмбэрэл |
Засаг, улсад туслагч гүн |
1914-1923 |
Jang Mu jokiyaba. Namyun, Banzaraγča mongγolčilaba. Mongγol-un qosiγu nutuγ-un temdeglel (dumda). Ündüsüten-ü keblel-ün qoriy-a. 1990
Майский И. Современная Монголия. Иркутск, 1921.
Сономдагва Ц. Монгол улсын засаг, захиргааны зохион байгуулалтын өөрчлөлт, шинэчлэл. Улаанбаатар, 1998.
Шархүү Цэ. Дөрвөн аймгийн засаг хошуудын засаг ноёдын товч шастир. // Mongoru kenkyukai. Osaka, 1984. Vol.7, т.119-207.
Тус толийн талаарх санал хүсэлтээ
contact@mongoltoli.mn хаягаар ирүүлнэ үү.
© Монголын түүх 2016 он