Адил утгатай үг | Халхын хойт замын Хан уулын чуулганы дундад хошуу, Түшээт хан аймгийн Цогтой засгийн хошуу, Богд хан уулын аймгийн Соёлжи уулын хошуу, Цогтой гүнгийн хошуу |
Төрөл | Хошуу |
Цаг үе | 1719-1924 он |
Хэний хаанчлалын үед | Энх-Амгалан |
Анхны засаг ноён | Засаг, тэргүүн зэргийн тайж Цэнгүнжав |
Удам | Мэргэн ноён Гүршихийн хүү |
Харьяалал | Түшээт хан аймаг |
Байгуулагдсан он цаг | 1719 |
Татан буугдсан он цаг | 1924 |
Манжийн үеийн нэршил (1691-1911) | Халхын хойт замын Хан уулын чуулганы дундад хошуу |
Богд хаант Монгол улсын үеийн нэршил (1911-1923) | Түшээт хан аймгийн Цогтой засгийн хошуу |
1923 оноос хойш (1923-1924) | Богд хан уулын аймгийн Соёлжи уулын хошуу |
Анх байгуулагдах үеийн сумны тоо | 1 сум |
1918 оны хүн амын тоо | Өрх – 132. Эрэгтэй – 295 (үүнээс тайж – 14, хамжлага ард – 51, лам банди – 158, сумны албат эр – 72). Эмэгтэй – 344. Нийт – 639. |
Одоогийн | Дорноговь аймгийн Эрдэнэ сум |
Хошууны дотор байсан сүм хийд | Дашпунцаглин хийд (1715), Сорогчиддүриглин хийд (1829) |
Сүүлчийн засаг ноён | Бадамлигдэнзул |
Тус хошуу нь анх Түшээт хан аймгийн Мэргэн засгийн хошуунд багтаж байсан бөгөөд Мэргэн ноён Гүрүшихийн хатан түүний хоёрдугаар хөвүүн Цэнгүнжавт албат хуваан өгч тусдаа хошуу болгохыг гуйсанд 1719 онд түүнийг засаг, тэргүүн зэргийн тайж болгож хошуу байгуулж өгчээ. Үүнээс өмнө тэрбээр өөрийн ах мэргэн засаг Доржравдангийн хошуунд туслагч байжээ. 1731 онд зүүнгарын Галданцэрэнг дайлах цэргийн бүрэлдхүүнд Ховдод сэргийлэн сууж байгаад зоригоор нутаг буцсан учир нийслэл хотноо дуудан аваачиж зэрэг хэргэмийг нь эвдээд түүний хөвүүн Цэвдэнд залгамжлуулжээ. Зүүнш Шаваг, өмнөш Уран шанд, баруунш Эргэн ус, хойш Хөх нүдэн, зүүн хойш Үүд, баруун хойш Хар одон, баруун өмнөш Халзан овоо хүрчээ. Ганцхан зүүн өмнө талаараа Гэзэг гашууны газраар Шилийн голын чуулганы баруун Сөнид хошуутай зах нийлжээ. 1911 онд Монгол улс тусгаар тогтнолоо тунхаглахад тус хошууны засаг Бадамлигдэнзулыг Жавзандамба хутагт Богд хаанаас нэгэн зэрэг дэвшүүлэн улсад туслагч гүн өргөмжилж, үе улиран цогтой засаг цол шагнажээ. Тус хошууг Түшээт хан аймгийн Цогтой засгийн буюу Цогтой гүнгийн хошуу хэмээх болов. 1923 оны засаг захиргааны өөрчлөлтөөр Богд хан уулын аймгийн Соёлжи уулын хошуу хэмээн өөрчлөөд 1924 онд хуучин Мэргэн засгийн хошууны зүүн долоон сумаар байгуулсан Их дулаан уулын хошуунд нийлүүлжээ. 1931 оны засаг захиргааны өөрчлөлтөөр хошуудыг татан буулгаж аймаг, сумдыг байгуулахад Дорноговь аймгийн Эрдэнэ сум болгон өөрчилжээ. (Б.Нацагдорж)
Засаг ноёдын үе залгамжлал
Цэнгүнжав |
Засаг, тэргүүн зэргийн тайж |
1719-1731 |
Цэвдэн |
Засаг, тэргүүн зэргийн тайж |
1732-1766 |
Цэдэндоёд |
Засаг, тэргүүн зэргийн тайж |
1766-1770 |
Гончигжав |
Засаг, тэргүүн зэргийн тайж |
1770-1805 |
Дэжээбал |
Засаг, тэргүүн зэргийн тайж |
1805-1806 |
Жанчивдорж |
Засаг, тэргүүн зэргийн тайж |
1806-1830 |
Раднаасэнгэ |
Засаг, тэргүүн зэргийн тайж |
1830-1850 |
Рэгзэндондовгочоо |
Засаг, тэргүүн зэргийн тайж |
1850-1875 |
Чадраабал |
Засаг, тэргүүн зэргийн тайж |
1875-1889 |
Бадамлигдэнзул |
Засаг, улсад туслагч гүн |
1889-1923 |
Jang Mu jokiyaba. Namyun, Banzaraγča mongγolčilaba. Mongγol-un qosiγu nutuγ-un temdeglel (dumda). Ündüsüten-ü keblel-ün qoriy-a. 1990
Майский И. Современная Монголия. Иркутск, 1921.
Сономдагва Ц. Монгол улсын засаг, захиргааны зохион байгуулалтын өөрчлөлт, шинэчлэл. Улаанбаатар, 1998.
Шархүү Цэ. Дөрвөн аймгийн засаг хошуудын засаг ноёдын товч шастир. // Mongoru kenkyukai. Osaka, 1984. Vol.7, т.119-207.
Тус толийн талаарх санал хүсэлтээ
contact@mongoltoli.mn хаягаар ирүүлнэ үү.
© Монголын түүх 2016 он