Үндсэн мэдээлэл:

Адил утгатай үг Халхын хойт замын Хан уулын чуулганы дундад хошуу, Түшээт хан аймгийн Цогтой засгийн хошуу, Богд хан уулын аймгийн Соёлжи уулын хошуу, Цогтой гүнгийн хошуу
Төрөл Хошуу
Цаг үе 1719-1924 он
Хэний хаанчлалын үед Энх-Амгалан
Анхны засаг ноён Засаг, тэргүүн зэргийн тайж Цэнгүнжав
Удам Мэргэн ноён Гүршихийн хүү
Харьяалал Түшээт хан аймаг
Байгуулагдсан он цаг 1719
Татан буугдсан он цаг 1924
Манжийн үеийн нэршил (1691-1911) Халхын хойт замын Хан уулын чуулганы дундад хошуу
Богд хаант Монгол улсын үеийн нэршил (1911-1923) Түшээт хан аймгийн Цогтой засгийн хошуу
1923 оноос хойш (1923-1924) Богд хан уулын аймгийн Соёлжи уулын хошуу
Анх байгуулагдах үеийн сумны тоо 1 сум
1918 оны хүн амын тоо Өрх – 132. Эрэгтэй – 295 (үүнээс тайж – 14, хамжлага ард – 51, лам банди – 158, сумны албат эр – 72). Эмэгтэй – 344. Нийт – 639.
Одоогийн Дорноговь аймгийн Эрдэнэ сум
Хошууны дотор байсан сүм хийд Дашпунцаглин хийд (1715), Сорогчиддүриглин хийд (1829)
Сүүлчийн засаг ноён Бадамлигдэнзул

Цогтой засгийн хошуу (Түшээт хан аймаг)

Чин улсын үеийн Халхын Түшээт хан аймгийн хошуу

    Тус хошуу нь анх Түшээт хан аймгийн Мэргэн засгийн хошуунд багтаж байсан бөгөөд Мэргэн ноён Гүрүшихийн хатан түүний хоёрдугаар хөвүүн Цэнгүнжавт албат хуваан өгч тусдаа хошуу болгохыг гуйсанд 1719 онд түүнийг засаг, тэргүүн зэргийн тайж болгож хошуу байгуулж өгчээ. Үүнээс өмнө тэрбээр өөрийн ах мэргэн засаг Доржравдангийн хошуунд туслагч байжээ. 1731 онд зүүнгарын Галданцэрэнг дайлах цэргийн бүрэлдхүүнд Ховдод сэргийлэн сууж байгаад зоригоор нутаг буцсан учир нийслэл хотноо дуудан аваачиж зэрэг хэргэмийг нь эвдээд түүний хөвүүн Цэвдэнд залгамжлуулжээ. Зүүнш Шаваг, өмнөш Уран шанд, баруунш Эргэн ус, хойш Хөх нүдэн, зүүн хойш Үүд, баруун хойш Хар одон, баруун өмнөш Халзан овоо хүрчээ. Ганцхан зүүн өмнө талаараа Гэзэг гашууны газраар Шилийн голын чуулганы баруун Сөнид хошуутай зах нийлжээ. 1911 онд Монгол улс тусгаар тогтнолоо тунхаглахад тус хошууны засаг Бадамлигдэнзулыг Жавзандамба хутагт Богд хаанаас нэгэн зэрэг дэвшүүлэн улсад туслагч гүн өргөмжилж, үе улиран цогтой засаг цол шагнажээ. Тус хошууг Түшээт хан аймгийн Цогтой засгийн буюу Цогтой гүнгийн хошуу хэмээх болов. 1923 оны засаг захиргааны өөрчлөлтөөр Богд хан уулын аймгийн Соёлжи уулын хошуу хэмээн өөрчлөөд 1924 онд хуучин Мэргэн засгийн хошууны зүүн долоон сумаар байгуулсан Их дулаан уулын хошуунд нийлүүлжээ. 1931 оны засаг захиргааны өөрчлөлтөөр хошуудыг татан буулгаж аймаг, сумдыг байгуулахад Дорноговь аймгийн Эрдэнэ сум болгон өөрчилжээ. (Б.Нацагдорж)

Засаг ноёдын үе залгамжлал

Цэнгүнжав

Засаг, тэргүүн зэргийн тайж

1719-1731

Цэвдэн

Засаг, тэргүүн зэргийн тайж

1732-1766

Цэдэндоёд

Засаг, тэргүүн зэргийн тайж

1766-1770

Гончигжав

Засаг, тэргүүн зэргийн тайж

1770-1805

Дэжээбал

Засаг, тэргүүн зэргийн тайж

1805-1806

Жанчивдорж

Засаг, тэргүүн зэргийн тайж

1806-1830

Раднаасэнгэ

Засаг, тэргүүн зэргийн тайж

1830-1850

Рэгзэндондовгочоо

Засаг, тэргүүн зэргийн тайж

1850-1875

Чадраабал

Засаг, тэргүүн зэргийн тайж

1875-1889

Бадамлигдэнзул

Засаг, улсад туслагч гүн

1889-1923

Цогтой засгийн хошууны газрын зураг 

Ашигласан ном зохиол

Jang Mu jokiyaba. Namyun, Banzaraγča mongγolčilaba. Mongγol-un qosiγu nutuγ-un temdeglel (dumda). Ündüsüten-ü keblel-ün qoriy-a. 1990

Майский И. Современная Монголия. Иркутск, 1921.

Сономдагва Ц. Монгол улсын засаг, захиргааны зохион байгуулалтын өөрчлөлт, шинэчлэл. Улаанбаатар, 1998.

Шархүү Цэ. Дөрвөн аймгийн засаг хошуудын засаг ноёдын товч шастир. // Mongoru kenkyukai. Osaka, 1984. Vol.7, т.119-207. 

Дэлгэрүүлж үзэх ном зохиол