Далай засгийн хошуу (Түшээт хан аймаг)
Үндсэн мэдээлэл:
| Адил утгатай үг | Халхын хойт замын Хан уулын чуулганы баруун гарын баруун этгээдийн хошуу, Түшээт хан аймгийн Далай засгийн хошуу, Богд хан уулын аймгийн Баян-Өндөр уулын хошуу, Далай гүнгийн хошуу |
| Төрөл | Хошуу |
| Цаг үе | 1691-1931 он |
| Хэний хаанчлалын үед | Энх-Амгалан |
| Анхны засаг ноён | Засаг, тэргүүн зэргийн тайж тайж Намжил Бандида эрдэнэ |
| Удам | Түшээт хаан Чахундоржийн хүү |
| Харьяалал | Түшээт хан аймаг |
| Байгуулагдсан он цаг | 1691 |
| Татан буугдсан он цаг | 1931 |
| Манжийн үеийн нэршил (1691-1911) | Халхын хойт замын Хан уулын чуулганы баруун гарын баруун этгээдийн хошуу |
| Богд хаант Монгол улсын үеийн нэршил (1911-1923) | Түшээт хан аймгийн Далай засгийн хошуу |
| 1923 оноос хойш (1923-1931) | Богд хан уулын аймгийн Баян-Өндөр уулын хошуу |
| Анх байгуулагдах үеийн сумны тоо | 1 сум |
| 1918 оны хүн амын тоо | Өрх – 1052. Эрэгтэй – 1990 (үүнээс тайж – 106, хамжлага ард – 444, лам банди – 709, сумны албат эр – 604, сул эр – 84). Эмэгтэй – 2543. Нийт – 4533. |
| Одоогийн | Өвөрхангай аймгийн Баян-Өндөр |
| Хошууны дотор байсан сүм хийд | Далай гүнгийн хүрээ (1806), Харцагын хүрээ (1763) |
| Сүүлчийн засаг ноён | Алтанхуяг |
Далай засгийн хошуу (Түшээт хан аймаг)
Халхын Түшээт хаан Чахундоржийн хүү Намжил эрдэнэ бандида 1688 онд эцгээ дагалдан Чин улсад дагаар орсонд 1691 оны Долнуурын чуулган дээр түүнийг засаг тэргүүн зэргийн тайж өргөмжилжээ. Гэвч удалгүй нас барсанд түүний хүү Байнжурдоржид засгийн тушаалыг залгамжлуулав. 1711 онд тус хошуунаас Түшээт хаан Чахундоржийн хүү Цэрэнбалд 1 сум таслан өгч тусдаа хошуу болгов. 1737 онд Байнжурдоржийн хүү Лимпилдорж засгийн тушаалыг залгамжлан 1756 онд цэргийн гавьяаны учир улсад туслагч гүнгийн зэрэг хүртжээ. 1758 онд Оросын тал Амарсанаагийн хүүрийг Хиагтад авч ирснийг таниулахаар илгээсэнд замдаа нас барав. Тус хошууны нутаг нь зүүнш Чандагат даваа, өмнөш Шивээт, баруунш Ногоон толгой, хойш Усан зүйл, зүүн хойш Мухар булаг, баруун хойш Түлэнгэ уулны энгэр, зүүн өмнөш Өвөр Зүлэгт, баруун өмнөш Эрдэнэ толгой хүрчээ. 1911 онд Монгол улс тусгаар тогтнолоо сэргээн тунхаглахад тус хошууг Түшээт хан аймгийн Далай засгийн хошуу хэмээн өөрчлөн нэрийдэж тухайн үеийн засаг улсад туслагч гүн Алтанхуягийг улсын түшээ гүн өргөмжилж үе улиран далай цол олгожээ. 1923 оны засаг захиргааны өөрчлөлтөөр Богд хан уулын аймгийн Баян-Өндөр уулын хошуу хэмээн өөрчилж Сант, Өнцөг, Үнэгт, Шар шивээт хэмээх дөрвөн сум байгуулжээ. 1931 оны засаг захиргааны шинэчлэлээр тус хошууг татан буулгаж Өвөрхангай аймгийн Баян-Өндөр сумыг байгуулав. (Б.Нацагдорж)
Засаг ноёдын үе залгамжлал
|
Намжил |
Засаг, тэргүүн зэргийн тайж |
1691 |
|
Байнжурдорж |
Засаг, тэргүүн зэргийн тайж |
1692-1737 |
|
Лимпилдорж |
Засаг, улсад туслагч гүн |
1737-1758 |
|
Цэвдэндорж |
Засаг, улсад туслагч гүн |
1758-1794 |
|
Намжилдорж |
Засаг, тэргүүн зэргийн тайж |
1794-1808 |
|
Цэвээндорж |
Засаг, тэргүүн зэргийн тайж |
1808-1830 |
|
Равдандорж |
Засаг, улсад туслагч гүн |
1830-1837 |
|
Жигжиддорж |
Засаг, улсад туслагч гүн |
1837-1850 |
|
Ванчагдарсүрэн |
Засаг, улсад туслагч гүн |
1850-1880 |
|
Мипамчасодбавуудорж |
Засаг, улсад туслагч гүн |
1880-1906 |
|
Алтанхуяг |
Засаг, улсын түшээ гүн |
1906-1923 |
Ашигласан ном зохиол
Jang Mu jokiyaba. Namyun, Banzaraγča mongγolčilaba. Mongγol-un qosiγu nutuγ-un temdeglel (dumda). Ündüsüten-ü keblel-ün qoriy-a. 1990
Майский И. Современная Монголия. Иркутск, 1921.
Сономдагва Ц. Монгол улсын засаг, захиргааны зохион байгуулалтын өөрчлөлт, шинэчлэл. Улаанбаатар, 1998.
Шархүү Цэ. Дөрвөн аймгийн засаг хошуудын засаг ноёдын товч шастир. // Mongoru kenkyukai. Osaka, 1984. Vol.7, т.119-207.
Дэлгэрүүлж үзэх ном зохиол
Мэдээлэл
Салбар
Толийн тухай
Тус толийн талаарх санал хүсэлтээ
contact@mongoltoli.mn хаягаар ирүүлнэ үү.
© Монголын түүх 2016 он