Адил утгатай үг | Халхын хойт замын Хан уулын чуулганы дундадын зүүн этгээдийн хошуу, Түшээт хан аймгийн Үйзэн засгийн хошуу, Богд хан уулын аймгийн Их Хорго уулын хошуу, Үйзэн гүнгийн хошуу |
Төрөл | Хошуу |
Цаг үе | 1758-1924 он |
Хэний хаанчлалын үед | Тэнгэрийн тэтгэсэн |
Анхны засаг ноён | Засаг, тэргүүн зэргийн тайж Сандагдорж |
Удам | Түшээт хаан Чахундоржийн дүү Шидишири баатар хунтайжийн хүү Данзандоржийн хүү |
Харьяалал | Түшээт хан аймаг |
Байгуулагдсан он цаг | 1758 |
Татан буугдсан он цаг | 1924 |
Манжийн үеийн нэршил (1691-1911) | Халхын хойт замын Хан уулын чуулганы дундадын зүүн этгээдийн хошуу |
Богд хаант Монгол улсын үеийн нэршил (1911-1923) | Түшээт хан аймгийн Үйзэн засгийн хошуу |
1923 оноос хойш (1923-1924) | Богд хан уулын аймгийн Их хорго уулын хошуу |
Анх байгуулагдах үеийн сумны тоо | 1 сум |
1918 оны хүн амын тоо | Өрх – 88. Эрэгтэй – 240 (үүнээс тайж – 9, хамжлага ард – 15, лам банди – 73, сумны албат эр – 78, сул эр – 65). Эмэгтэй – 156. Нийт – 396. |
Одоогийн | Булган аймгийн Гурванбулаг сумын нутаг |
Хошууны дотор байсан сүм хийд | Хошууны гол хийд (1779) |
Сүүлчийн засаг ноён | Түдэвдорж |
Халхын зүүн гарын туслагч жанжин Данзандорж 1736 онд нас барахад 1738 онд түүний ач Санжайдоржид засаг тушаалыг залгамжлуулжээ. Гэвч Санжайдорж насан бага Бээжин хотноо сууж байсан тул Данзандоржийн хүү Сандагдорж түүнийг орлон хошууг захирч байсан бөгөөд Санжайдорж нас биенд хүрч 1755 онд хошуу нутагтаа хүрч иртэл захирчээ. Мөн онд түүнийг бэйс өргөмжилсөн бөгөөд 1758 онд Санжайдорж түүний авгад нэг сум салган өгч тусдаа хошуу болгож өгөхийг айлтгасанд хаанаас зөвшөөрч Сандагдоржийг засаг өргөмжлөн хошуу захируулжээ. Тус хошууны нутаг нь зүүнш Цахирын хар, өмнөш Шандал, баруунш Аргаль, хойш Аргаль, зүүн хойш Чинтолгой, баруун хойш Цагаан чулуут, зүүн өмнөш Муу билүүт, баруун өмнөш Салаа уулны нуруу хүрчээ. 1911 онд Монгол улс тусгаар тогтнолоо сэргээн тунхаглахад Түшээт хан аймгийн Үйзэн засгийн хошуу хэмээн өөрчлөн нэрийдэж тухайн үед засаг суусан Түдэвдоржид улсын түшээ гүн, үйзэн засаг цол олгожээ. 1923 оны засаг захиргааны өөрчлөлтөөр тус хошууг Богд хан уулын аймгийн Их хорго уулын хошуу хэмээн өөрчлөн нэрлэж байгаад нутаг дэвсгэр багатай тул Богд хан уулын аймгийн Хангай хайрхан уулын хошуу буюу хуучин Түшээт ханы хошуу лугаа нийлүүлжээ. Тус хошууны хамгийн сүүлийн засаг ноён Түдэвдорж нь хожим нэртэй хуурч болсон байдаг. 1931 оны засаг захиргааны шинэчлэлээр тус хошууны хуучин нутгаар Булган аймгийн Гурванбулаг сумыг байгуулжээ. (Б.Нацагдорж)
Засаг ноёдын үе залгамжлал
Сандагдорж |
Засаг, тэргүүн зэргийн тайж |
1758-1764 |
Цэрэндорж |
Засаг, улсад туслагч гүн |
1764-1788 |
Сарандорж |
Засаг, тэргүүн зэргийн тайж |
1788-1815 |
Пунцагдорж |
Засаг, тэргүүн зэргийн тайж |
1815-1846 |
Чимэддорж |
Засаг, тэргүүн зэргийн тайж |
1846-1879 |
Дондовжалбуу |
Засаг, тэргүүн зэргийн тайж |
1879-1912 |
Түдэвдорж |
Засаг, улсын түшээ гүн |
1912-1923 |
Jang Mu jokiyaba. Namyun, Banzaraγča mongγolčilaba. Mongγol-un qosiγu nutuγ-un temdeglel (dumda). Ündüsüten-ü keblel-ün qoriy-a. 1990
Майский И. Современная Монголия. Иркутск, 1921.
Сономдагва Ц. Монгол улсын засаг, захиргааны зохион байгуулалтын өөрчлөлт, шинэчлэл. Улаанбаатар, 1998.
Шархүү Цэ. Дөрвөн аймгийн засаг хошуудын засаг ноёдын товч шастир. // Mongoru kenkyukai. Osaka, 1984. Vol.7, т.119-207.
Тус толийн талаарх санал хүсэлтээ
contact@mongoltoli.mn хаягаар ирүүлнэ үү.
© Монголын түүх 2016 он