Сэцэн засгийн хошуу (Түшээт хан аймаг)
Үндсэн мэдээлэл:
| Адил утгатай үг | Халхын хойт замын Хан уулын чуулганы зүүн гарын зүүн этгээдийн дундад адгийн хошуу, Түшээт хан аймгийн Сэцэн засгийн хошуу, Богд хан уулын аймгийн Дэлгэрхаан уулын хошуу |
| Төрөл | Хошуу |
| Цаг үе | 1712-1931 он |
| Хэний хаанчлалын үед | Энх-Амгалан |
| Анхны засаг ноён | Засаг, улсад туслагч гүн Цэрэнбал |
| Удам | Түшээт хаан Чахундоржийн хүү |
| Харьяалал | Түшээт хан аймаг |
| Байгуулагдсан он цаг | 1712 |
| Татан буугдсан он цаг | 1931 |
| Манжийн үеийн нэршил (1712-1911) | Халхын хойт замын Хан уулын чуулганы зүүн гарын зүүн этгээдийн дундад адгийн хошуу |
| Богд хаант Монгол улсын үеийн нэршил (1911-1923) | Түшээт хан аймгийн Сэцэн засгийн хошуу |
| 1923 оноос хойш (1923-1931) | Богд хан уулын аймгийн Дэлгэрхаан уулын хошуу |
| Анх байгуулагдах үеийн сумны тоо | 1 сум |
| 1918 оны хүн амын тоо | Өрх – 159. Эрэгтэй – 1026 (үүнээс тайж – 15, хамжлага ард – 270, лам банди – 463, сумны албат эр – 236, сул эр – 42). Эмэгтэй – 1655. Нийт – 2691. |
| Одоогийн | Төв аймгийн Дэлгэрхаан сумын нутаг |
| Хошууны дотор байсан сүм хийд | Дунд хуримтын хийд (1729) |
| Сүүлчийн засаг ноён | Гүрсоронзонгомбосүрэн |
Сэцэн засгийн хошуу (Түшээт хан аймаг)
Тус хошууны анхны засаг ноён Түшээт хаан Чахундоржийн хүү Цэрэнбал нь авга ах Шидишири баатар хунтайжийн удирдлаган дор 1687 оны эцэс 1688 оны эхээр Сэлэнгэ мөрний дунд урсгал хавиар Оросын цэрэгтэй байлдаж явав. 1688 онд Түшээт хааны цэрэг Олгой нуурын тулалдаанд ялагдсаны дараагаар эцгээ дагалдан говийг туулан Чин улсад дагаар орж 1691 оны Долнуурын чуулган дээр тэргүүн зэрэг тайж өргөмжлөгдөв. 1711 онд Халуунаас зайлах ордонд Энх-Амгалан хаанд бараалхахад түүнийг засаг өргөмжлөн ач дүү засаг Байнжурдоржийн (Далай засгийн хошуу – одоогийн Өвөрхангай аймгийн Баян-Өндөр сум) хошуунаас 1 сум таслан түүнд хошуу байгуулж өгчээ. Тус хошуу нь зүүнш Халзан, өмнөш Хадан ус, баруунш Даагын талын эхэн ус, зүүн хойш Уст, баруун хойш Сэртэн, зүүн өмнөш Зүлэгтэйд зах залгажээ. 1911 онд Монгол улс тусгаар тогтнолоо сэргээн тунхаглахад тус хошууг Сэцэн засгийн хошуу хэмээн өөрчлөн нэрийджээ. 1923 оны засаг захиргааны шинэчлэлээр Богд хан уулын аймгийн Дэлгэрхаан уулын хошуу хэмээн өөрчилж Төхөм, Нурамт хэмээх хоёр сумтай болгожээ. 1931 оны засаг захиргааны шинэчлэлээр Төв аймгийн Дэлгэрхаан сум болгон өөрчлөн зохион байгуулжээ. Тус хошууны нутагт Халхын Цогт хунтайжийн шүлгийг сийлсэн Дуут хад оршдог. (Б.Нацагдорж)
Засаг ноёдын үе залгамжлал
|
Цэрэнбал |
Засаг, улсад туслагч гүн |
1711-1729 |
|
Бампилдорж |
Засаг, улсад туслагч гүн |
1729-1748 |
|
Цэдэнсампил |
Засаг, улсад туслагч гүн |
1748-1777 |
|
Ласүрэндорж |
Засаг, улсад туслагч гүн |
1777-1814 |
|
Цэрэнжав |
Засаг, улсад туслагч гүн |
1814-1835 |
|
Равдандорж |
Засаг, улсад туслагч гүн |
1835-1862 |
|
Билигтэйдорж |
Засаг, улсад туслагч гүн |
1862-1875 |
|
Мишигдорж |
Засаг, улсад туслагч гүн |
1875-1906 |
|
Удирдагч Буян-Очир |
Засаг, улсад туслагч гүн |
1906-1913 |
|
Гүрсоронзонгомбосүрэн |
Засаг, гүн |
1913-1923 |
Ашигласан ном зохиол
Jang Mu jokiyaba. Namyun, Banzaraγča mongγolčilaba. Mongγol-un qosiγu nutuγ-un temdeglel (dumda). Ündüsüten-ü keblel-ün qoriy-a. 1990
Майский И. Современная Монголия. Иркутск, 1921.
Сономдагва Ц. Монгол улсын засаг, захиргааны зохион байгуулалтын өөрчлөлт, шинэчлэл. Улаанбаатар, 1998.
Шархүү Цэ. Дөрвөн аймгийн засаг хошуудын засаг ноёдын товч шастир. // Mongoru kenkyukai. Osaka, 1984. Vol.7, т.119-207.
Дэлгэрүүлж үзэх ном зохиол
Мэдээлэл
Салбар
Толийн тухай
Тус толийн талаарх санал хүсэлтээ
contact@mongoltoli.mn хаягаар ирүүлнэ үү.
© Монголын түүх 2016 он