Бямбын Ринчен. Эх сурвалж. (Д.Эрдэнэбатын хувийн архив)

Үндсэн мэдээлэл:

Адил утгатай үг Билгүүн номч, академич
Хамаа бүхий үг ШУА-ийн жинхэнэ гишүүн, доктор, профессор
Төрөл Түүхэн зүтгэлтэн
Цаг үе XX зууны эхнээс 70-аад он хүртэл
Хэний хаанчлалын үед БНМАУ
Өөр нэр (цол, сүмийн цол, хоч нэр гэх мэт) Эрдэмтэн зохиолч, Шинжлэх ухааны хүрээлэнгийн Ринчен, буурал Ринчен
Хүйс эр
Төрсөн он, сар, өдөр 1905 оны 11 дүгээр сарын 21
Нас барсан он, сар, өдөр 1977 оны 3 дугаар сарын 4
Овог, аймаг Түшээт хан аймгийн Эрдэнэ вангийн хошуу буюу өнөөгийн Сэлэнгэ аймаг
Төрсөн газар Түшээт хан аймгийн Эрдэнэ вангийн хошуу буюу өнөөгийн Сэлэнгэ аймгийн Алтанбулаг сумын зүүнтээ Булсарай хэмээх газар
Албан тушаал Хэл зохиолын хүрээлэнгийн дуун ухааны тасгийн доктор, профессор, академич
Гэр бүл (Эцэг, өвөг эцэг, эх, нагац өвөг, хадам эцэг, хүргэн, эхнэр, нөхөр, хүү охин гэх мэт) Эртний еншөөбү овогтой, өвөг эцэг Бямбаагийн Буд (1842-1913), эмэг эх өрлүүд овогтой Бажий (1835-1928), эцэг Раднаажав (1874-1921), эх боржигин овогт Самдангийн Дулам (1884-), эхнэр Раднаа, охин Р.Нямаа, охин Р.Индра, хүү Р.Барсболд, охин Р.Шинза

РИНЧЕН Бямбын

XX зууны Монголын гарамгай сэхээтэн, соён гэгээрүүлэгч, эрдэмтэн, зохиолч, дуун хөрвүүлэгч

            Академич Б.Ринчен монгол хэл аялгуу, түүх соёл, утга зохиол, ардын билиг хэмээх аман зохиол, угсаатны зүй, бөө судлал, нэр томьёо зэрэг монголын судлалын бараг бүх салбараар эрдэм шинжилгээний ганц сэдэвт бүтээл, ном, товхимол, өгүүлэл, тэмдэглэл хэдэн зууг монгол, франц, англи, орос, герман, польш, мажар, чех зэрэг хэлээр бичсэн нь монголоос гадна гадаадын олон оронд хэвлэгджээ. Б.Ринчений эрдэм номын үйл ажиллагааг эрдэмтэн, зохиолч, орчуулагч, сэтгүүлч, сурган хүмүүжүүлэгч гэсэн таван үндсэн чиглэлээр судлан үздэг. Билгүүн номчийн эрдэм шинжилгээний суурь бүтээл нь 1956 онд Унгар улсын ШУА-д докторын зэрэг хамгаалсан “Монгол бичгийн хэлний зүй” хэмээх найман дэвтэр бүтээл болно. Тус бүтээл нь эрдэм шинжилгээний хувьд монгол хэлний хөгжлийг авиа зүй, үсэг зүй, хэлбэр судлал буюу үгзүй, өгүүлбэр зүйн төвшинд орчин үеийн хэл шинжлэлийн үүднээс нарийвчлан задлан шинжилсэн анхны суурь бүтээл болсон төдийгүй монгол хэлийг уугуул зүй тогтол, онцлогт нь тулгуурлаж судалсан учир, судалгааны арга барилын хувьд ч монгол хэл шинжлэлийн ухаанд шинэ зам мөрийг дуртган гаргажээ.

            Үндэсний ухамсрыг эерэгээр төлөвшүүлэн нийт үндэстнээ чиглүүлэн хөтөлж байж л монгол үндэстэн өөрийг гэсэн үзэл бахархалтай болж чадна гэдгийг аль эрт ухаарсан хүн бол профессор Ринчен байсан бөгөөд эх хэлээ хамгаалж цэвэр ариун байлгах, эрлийзжүүлсэн орчуулгаар болон элдэв гаж үг яриагаар эх хэлээ бузарлахгүй байхын төлөө цуцалтгүй тэмцэж, эх хэл бол монгол үндэстний нэг гол хэв шинж, хэл цэвэр байвал монгол хүний сэтгэхүй, сэтгэлгээ, сэтгэл санаа цэвэр байна гэсэн байр суурийг тууштай баримталж байсан юм. (Д.Эрдэнэбат)

Ашигласан ном зохиол

Аким Г. Билгүүн номч Бямбын Ринчен. Монгол уран зохиол хэвлэлийн газар. Уб., 1990.
Бямбын Ринчений ойрад судлалын бүтээл туурвил. “Соёмбо принтинг” ХХК. УБ., 2015.
Дашдаваа Ч. Сэхээтний төөрөгдөл: профессор Ринчен. “Бемби сан” ХХК. УБ., 2015.
Монгол улсын шинжлэх ухаан. Бямбын Ринчен. Боть V. УБ., 2003.

Дэлгэрүүлж үзэх ном зохиол

Ринчен Б. Бэр цэцэг. “Бемби сан” ХХК. УБ., 2015.
Монгол бичгийн хэлний зүй. Удиртгал. Тэргүүн дэвтэр. “Соёмбо принтинг” ХХК.  УБ., 2015.
Монгол бичгийн хэлний зүй. Авиан зүй. дэд дэвтэр. “Соёмбо принтинг” ХХК. УБ., 2015.
Монгол бичгийн хэлний зүй. Хэлбэр судлал. гутгаар дэвтэр. “Соёмбо принтинг” ХХК. УБ., 2015.
Монгол бичгийн хэлний зүй. Өгүүлбэр зүй. дөтгөөр дэвтэр. “Соёмбо принтинг” ХХК. УБ., 2015.
Монгол хэл судлал. тавдугаар дэвтэр. “Соёмбо принтинг” ХХК. УБ., 2015.
Монгол утга соёл судлал. зургаадугаар дэвтэр. “Соёмбо принтинг” ХХК. УБ., 2015.
Монгол аман зохиол судлал. долдугаар дэвтэр. “Соёмбо принтинг” ХХК. УБ., 2015.
Монгол утга зохиол судлал. наймдугаар дэвтэр. “Соёмбо принтинг” ХХК. УБ., 2015.
Монгол ард улсын угсаатны судлал, хэлний шинжлэлийн атлас. есдүгээр дэвтэр. “Соёмбо принтинг” ХХК. УБ., 2015.
Монгол хэлний зүйн бичиг (удиртгал, авиа, үг, өгүүлбэрийн зүй) “Соёмбо принтинг” ХХК. УБ., 2015.