Хүн чулуу

Үндсэн мэдээлэл:

Хамаа бүхий үг Нарийн хүрэмтийн хүн чулуу, Эртний Уйгурын үеийн археологийн дурсгалууд
Төрөл Хөшөө дурсгал
Түүхэн эрин үе Уйгарын үе
Он цаг НТ-ын VIII-IX зуун
Салбар Археологи

Нарийн хүрэмтийн хүн чулуу

Уйгарын үеийн хүн чулуун хөшөө.

     Булган аймгийн Сайхан сумын төвөөс зүүн зүгт хорь гаруй км зайтай Нарийн Хүрэмт хэмээх газарт дөрвөн хүн чулуу бүхий цогцолбор дурсгал бий. 
        Энд түрэгийн үеийн олонх цогцолборт нийтлэг байдаг хашлага болон зэл чулуу огт үгүй, харин нэг дор таруухан байрласан замбараагүй цөөн хэдэн чулуутай, хүн чулууны хоёр нь босоо зоолттой, нөгөө хоёр нь сул хэвтэж байсныг хожим тойруулан газарт зоон хашаалсан байв. Нутгийн хүмүүсийн ярьснаар бас нэг хүн чулуу байсан нь үгүй болжээ. 
        Бусад хүн чулуудаас хэмжээ болон хийц дүрслэлээрээ эрс ялгарах эхний хүн чулууны тухайд тодруулбал: Уртавтар хавтгай чулуугаар босоо хүний дүрс оруулан хийж босгон зоож тавьсан бөгөөд толгойн дээд хэсэг хажуу талаасаа эмтрэн унасан байна. Өргөн дүгрэг царайтай, хацрыг нэлээд төвийлгөн гаргасан, нүдний доогуур нарийн зураас татжээ. Хоёр гараа цээжиндээ авч дэлбэн амсартай, цүлхэн бөөртэй, бөөрөнхий ёроолтой ваар барьжээ. Гарын сарвуу болон хурууг тодруулаагүй. Баруун ташаандаа дүгрэг хавтага¬тай бөгөөд бүс дээлийн энгэр заамыг тодотгон гаргаагүй цулгуй ажээ. Газраас цухуйх өндөр нь 163 см, мөрний өргөн 43 см. Бусад гурван хүн чулуу нь үүнийг тойрон байрлаж байсан бололтой бөгөөд нэг нь дээрхийн баруун өмнө газарт зоолттой, үлдэх хоёр нь сул хэвтэнэ.     
        Эдгээр гурвын хийц дүрслэл хэмжээ ерөнхий¬дөө адил бөгөөд чулуунд зөвхөн хүний нүүрийг дүрсэлжээ. Гурвуул хавчиг нарийхан нүүртэй, хоёр нүдийг тойруул¬сан зураасаар урт гонзгой хэлбэртэй гаргаж дундаас нь хамрын шугамыг шулуунаар үргэлж¬лүүлж самсааг нь өргөн сартгар байдалтай дүрсэл¬жээ.Амыг хонхор зураасаар, эрүүний доод талыг тал дугуй зураасаар хийсэн байна. Эдгээрийн өндөр 74-90 см, өргөн 25-28 см. 
        Уйгурын үед холбогдох бололтой. (Д.Батсүх)

 

Ашигласан ном зохиол

Баяр Д. Хээрийн шинжилгээний тайлан. 1986. ТХГБС.

Монгол нутаг дахь түүх, соёлын дурсгал (Сэдэвчилсэн лавлах). УБ., 1999, т. 109-110.

Батсүх Д., Энхбаяр Г. “Монголын хүрэл ба түрүү төмрийн үеийн судалгааны тулгамдсан асуудлууд ба шинэлэг шийдлүүд” төслийн хүрээнд Булган, Сэлэнгэ, Орхон, Дархан-уул аймгийн нутагт ажилласан хээрийн шинжилгээний ангийн тайлан. ШУА-ийн Түүх, Археологийн хүрээлэнгийн гар бичмэлийн сан. УБ., 2015.


Дэлгэрүүлж үзэх ном зохиол