Хүрэл дуулга

Үндсэн мэдээлэл:

Хамаа бүхий үг Хүрлийн үеийн археологийн дурсгалууд, Шунхлай уулын булш, Дөрвөлжин булшны соёл, Эмгэнт хошууны хүрэл дуулгат дөрвөлжин булш
Төрөл Булш оршуулгын дурсгал
Түүхэн эрин үе Хүрэл зэвсгийн үе
Он цаг НТӨ XI-VII
Салбар Археологи

Эмгэнт хошууны хүрэл дуулгат дөрвөлжин булш

Хүрэл зэвсгийн үеийн дөрвөлжин булшны соёлд хамаарна.

     Булган аймгийн Хутаг-Өндөр сумын нутаг Хантай багийн төвөөс зүүн урагш 30 гаруй км зайд, Эгийн голын хойдох Баруун бэлсэгийн аманд орших хадтай хошууг Эмгэнт хошуу хэмээн нэрлэнэ.
     Энд 10  гаруй дөрвөлжин булш, хиргисүүртэй. Эдгээрээс гурав дахь дөрвөлжин булш /5×7 м хэмжээтэй/-ийг 1992 онд малтан шинжилсэн. Зүүн урагшаа хандуулсан оршуулгын энэ байгууламжийг  70 см хүртэл гүн малтах үест адууны толгойн ясны үйрмэг хэсэг, шүд, эрүүний яс олдож 100 см гүн малтахад оршуулгын нүхэнд хүрчээ. Оршуулгын нүх нь гаднах байгууламжийн адил азимутын 125 хэмийн чиглэлтэй байв. Булш маш ихээр тоногдсон учраас оршуулгын нүхэнд хүнээ хэрхэн яаж оршуулсан болох нь мэдэгдээгүй бөгөөд нүхний байдлыг ажиглахад зүүн зүг хандуулж тавьсан бололтой байжээ. Булш хэдийгээр тоногдсонч нүхний баруун хананд шахаж тавьсан хүрэл дуулгаас гадна толгой талаас нь ваарны гурван ширхэг хагархай, нэг ширхэг хүрэл товруу, нэг ширхэг оюу зүүлт, богийн шагай зэрэг зүйлс гарсан байна. Эдгээр олдворыг дор бүрд нь тодруулбал: 
     Хүрэл дуулга нь орой дээрхи сэнжийг нь оролцуулан 22 см өндөр, урдаасаа хойшоо эгц харсан өргөнөөрөө 22 см, зүүнээс баруун тийш эгц харсан өргөнөөрөө 16 см байв. Дуулганы нүүр болон шилэвч тал нь ялгарч мэдэгдэхгүй, урд хойд хоёр тал ижил хэмжээтэй, хоёр шанаавчны доод ирмэгт 6-7 мм дугуй голчтой бүч сүвлэх нүхтэй аж. Дуулганы зах ирмэгийг таван мм өргөнтэй товгор хүрээгээр эмжин хүрээлжээ. Орой дээрхи гогцоо нь 2 см өндөр, 3,5 см өргөн, 1 см бүдүүн юм. Хүрэл товруу нь 9 мм голчтой, тал бөмбөлөг, ардаа зүүлтний сэнжтэй, оюу зүүлт нь 6×8 мм хэмжээтэй, 2 мм зузаантай, голдоо нүхтэй, ваарны хагархай хэсэг нь хар хүрэн шаварлаг шороогоор зуурч, шатааж хийгдсэн байв. 
     Дурдсан хүрэл дуулгыг монгол нутгаас олдсон хадны сүг зураг, БНХАУ-ын Өвөрмонголын нутгаас олдсон хүрэл дуулгуудтай харьцуулан НТӨ XI-VII зууны үед холбогдох дурсгал гэж судлаачид тогтоожээ. (Д.Батсүх)

 

Ашигласан ном зохиол

Эрдэнэбаатар Д. 1992 онд Булган аймгийн нутаг Эгийн голд явуулсан археологийн хээрийн шинжилгээний ангийн тайлан. 2-рхэсэг. ШУА-ийн Түүхийн хүрээлэнгийн гар бичмэлийн сан. УБ., 1992.

ЭрдэнэбаатарД. 1994 онд Булган аймгийн нутаг Эгийн голд явуулсан археологийн хээрийн шинжилгээний ангийн тайлан. ШУА-ийн Түүхийн хүрээлэнгийн гар бичмэлийн сан.УБ., 1994.

Монгол нутаг дахь түүх, соёлын дурсгал (Сэдэвчилсэн лавлах). УБ., 1999, т. 172.

Эрдэнэбаатар Д. Монгол нутаг дахь дөрвөлжин булш, хиргисүүрийн соёл. УБ., 2002. 



Дэлгэрүүлж үзэх ном зохиол