Өвөрхангай аймгийн Хужирт сумын нутаг, сумын төвөөс зүүн хойш 1 км орчим зайд орших хадтай багавтар уулыг Шунхлай гэнэ. Энэ уулын баруун талаар хүрэл зэвсгийн үеийн зуу орчим дөрвөлжин булш, хиргисүүр бий.

     С.В.Киселев, Х.Пэрлээ нарын удирдсан Оросын Шинжлэх ухааны Академи, Монголын Шинжлэх ухааны Түүхийн хүрээлэнгээс зохион байгуулсан “Монголын түүх, угсаатны зүй” экспедицийнхэн 1949 онд цөөн хэдэн дөрвөлжин булшийг малтаж сумны ясан зэв, шавар ваар, хүрэл чимэглэлийн зүйлс зэргийг илрүүлэн олж хүрэл зэвсгийн үед холбогдуулан насыг нь тогтоосон юм.

     Мөн 1978 онд ШУА-ийн Түүхийн хүрээлэнгийн “Хархорумын экспедици” энд хэдэн дөрвөлжин булш малтаж хүн, амьтны яс, шавар ваарын хагархай зэргийг олжээ. Булшнуудын олдвороос ажихад нас барсан хүнийг умар зүгт толгойгоор нь хандуулан гэдрэг харуулж, хоёр хөлийг жийлгэн, хоёр гарыг эх биеийг дагуулж тавьдаг, бас нас эцэслэгсдийн эдэлж хэрэглэж байсан зэр зэвсэг, гоёл чимэглэл, сав суулга болон хүнсний зориулалттай зүйлийг дагалдуулан оршуулдаг байсан заншил ёс илт харагддаг юм.

     Шунхлай уулын тухай хуучны нэгэн домогт өгүүлэхдээ: Эрт дээр үед ганц цагаан азаргатай өвгөн, эмгэн хоёр энэ нутагт аж төрөн суудаг байжээ. Өвгөний нэрийг Шунхлай гэнэ. Өвгөн анд явж байтал нэг буга дайралдаж түүнийг харваад хөлийг нь оножээ. Доголон буга зугтан голын цахилдган дунд очоод хэвтээд өгчээ. Өвгөн түүнийг үхсэн гэж бодоод хүрч очтол нөгөө буга нь догололгүй зүв зүгээр босоод давхин оджээ. Шунхлай өвгөн бугын хэвтэж байсан газар очиж сайтар шинжиж үзвэл тос даасан шавартай газар байжээ. Өвгөний хөл хулуу шар усны өвчтэй тул бугын хөлийг эдгээсэн тэр шавраас авч түрхсэнд даруй илааршжээ. Өвгөн, эмгэн хоёр хөөр баяр болж анагаах увидаст тэр шаврын тухай нутгийнхандаа хэлсэнд өвчин эмгэгтэй улс амьтан ирж биеэ илааршуулах болсон гэнэ. Өвгөн Шунхлай хожим өөд болж цагаан азарга нь ч үхэж. Тэр цагаас хойш рашааны хойд талын уулыг Шунхлай гэж өвгөний нэрээр нэрлэн, тэр уулын оройд цагаан азарганы толгойг тавьж тахисан гэдэг. Шунхлай уулын өврийн том дугуй хүрээтэй хиргисүүрийг “Шунхлайн гэрийн буйр” гэж домогт өгүүлдэг.

     Шавар рашааны өвчин эмгэг анагаах увидас­тайг буга хүнд ийнхүү зааж өгсөн тухай өгүүлдэг энэ домог утга агуулгаараа бугыг эрхэмлэн шүтэж байсан үеийн анчдын хүсэл эрмэлзлийн тодорхой тусгал болдог билээ.

     Шунхлай уулын дөрвөлжин булш нь хүрэл зэвсгийн сүүл, төмөр зэвсгийн түрүү үед буюу НТӨ II-I мянган жилд холбогдоно. (Д.Батсүх)