Гурван мандал уул

Үндсэн мэдээлэл:

Хамаа бүхий үг Хүрлийн үеийн археологийн дурсгалууд, Эртний Түрэгийн үе, Дундад зууны үе, Гурван Мандалын хадны зураг
Төрөл Хадны зураг
Түүхэн эрин үе Хүрэл зэвсгийн үеэс Дундад зууны үе
Он цаг НТӨ II-I мянганы тэргүүн хагас, НТ-ын XIII-XIX зуун
Салбар Археологи

Гурван Мандалын хадны зураг

Хүрэл зэвсгийн үеэс дундад зууны үеийг хамаарах хадны зургийн дурсгал.

     Баянхонгор аймгийн Бууцагаан сумын нутагт /сумын төвөөс зүүн хойш 40 гаруй км зайтай/ баруун хойноос зүүн урагш цувран тогтсон, оройг нь тэгш тайрсан мэт сонин тогтоцтой гурван уулыг Гурван Мандал хэмээнэ. 
     Энд хадны зураг, эртний Түрэгийн руни бичээс тэргүүтэй сонирхолтой дурсгал тун ихтэй. Ялангуяа уулын оройн тэгш толигор хаднуудаар олон үеийн хүний бүтээл, хадны сүг зураг, тамга тэмдгийн зүйл арвин ажээ. Эндэх аливаа дүрсийг хаднаа дүрслэн гаргахдаа нэлэнхүйд нь буюу их биеийн хүрээг цохиж, эсвэл хурц үзүүртэй зүйлээр сараачин дүрслэх хоёр үндсэн аргаар бүтээсэн байна. Эхний аргаар бүтээсэн зургуудын дотор буга, согоо, янгир зэрэг ан амьтан, адуу, тэмээ, нохой зэргийн мал адгуус, түүнчлэн нум сумаар зэвсэглэсэн хүмүүс ан гөрөө хийж буй байдал, адгуус амьтныг гаршуулан сургаж буй сэдэв байхаас гадна нум сум, байлдааны сүх, тэрэг, буйл, бурантаг, эртний олон овог аймгийн тамгыг дүрсэлсэн нь нэн их бөгөөд тэдгээрийн дотор онгин, сэрээ, хайрлага, чагтан болон янгир тамгад байна. Эдгээр дүрсүүдийн дотор буган хөшөөнд хийсвэрлэн дүрсэлдэгтэй адил шувуу мэт урт нарийн хошуутай, зоон дээрээ хушуурсан овгор бүхий дүүлэн нисч буй хэлбэртэй бугын дүрс, хоёр дугуйтай ганц урт аралтай тэрэгний дүрс зэрэг дүрсүүд байна.
     Харин хурц үзүүртэй зүйлээр сараачин зурсан нарийн зураасан зургуудын дотор хүн амьтан, зэр зэвсэг, орон байшин, тэрэг зэрэг зүйлс дүрслэгдсэн байдаг. Мөн энд шашин номын зан үйлийг тусгасан сэдвүүд ч байгаа нь XIII-XIX зууны үеийг хүртэлх цаг үед холбож болмоор ажээ. 
    Түүнчлэн цувраа Гурван Мандалын хоёрт нь эртний түрэгийн руни бичгийн дурсгал байгаа нь түрэгийн үед холбогдох дурсгал байгааг харуулна.
     НТӨ II мянган жилийн сүүлийн хагасаас НТӨ I мянган жилийн тэргүүн хагаст, мөн зарим дүрсүүд нь бүр дундад буюу XIII-XIX зууны үед холбогдож болохоор юм. (Д.Батсүх)

 

 

Ашигласан ном зохиол

Болд Л., Бямба Р. Гурван Мандалын түрэг бичээс // Дорно дахины судлалын асуудал. №1 /19/. УБ., 1988, т. 103-108.

Баяр Д., Эрдэнэбаатар Д. МЗТСХЭ-ийн бичээс судлалын ангид 1989 онд ажилласан ажлын тайлан. ТХГБС. 

Болд Л. БНМАУ-ын нутаг дахь хадны бичээс. УБ., 1990, т. 25-27.

Баяр Д. Гурван Мандалын хадны зураг // Studia archeologica. Tom. 16, Fasc. 7. УБ., 1996, т. 89-102.

Монгол нутаг дахь түүх, соёлын дурсгал (Сэдэвчилсэн лавлах). УБ., 1999, т. 36.


Дэлгэрүүлж үзэх ном зохиол