АЮУШ Алдаржавын
Алдаржавын Аюуш. Эх сурвалж: (ШУА-ийн Түүх, археологийн хүрээлэнгийн Баримт мэдээллийн төв)
Үндсэн мэдээлэл:
| Адил утгатай үг | Ард Аюуш |
| Хамаа бүхий үг | Цэцэг нуурын дугуйлан, ардын тэмцлийн удирдагч |
| Төрөл | Түүхэн зүтгэлтэн |
| Цаг үе | XIX зууны сүүлчээс XX зууны 30-аад он |
| Өөр нэр (цол, сүмийн цол, хоч нэр гэх мэт) | Алдаржавын Аюуш. Нутгийнхан хөх Дайд, Аюуш Дайд хэмээн авгайлна. Монгол түмний дунд “Ард” хэмээн алдаршсан |
| Хүйс | Эр |
| Төрсөн он, сар, өдөр | 1859 он |
| Нас барсан он, сар, өдөр | 1939.09. |
| Овог, аймаг | Засагт хан аймгийн Юндэн засгийн хошуу буюу өнөөгийн Ховд аймгийн Цэцэг сум |
| Төрсөн газар | Ховд аймгийн Цэцэг сумын нутаг Богосын амны Мухар хэмээх газар |
| Албан тушаал | Албан тушаал |
| Гэр бүл (Эцэг, өвөг эцэг, эх, нагац өвөг, хадам эцэг, хүргэн, эхнэр, нөхөр, хүү охин гэх мэт) | Тэдний удмын өвөг эцэг нь Очир бөгөөд Сүрэнжав, Алдаржав, Эрэн гэсэн гурван хүүтэй. Гурван хүүгийн үр сад нь өндөр хөх овогтон болцгоожээ. Аюуш нь Алдаржавын хоёр дахь хөвгүүн. Алдаржавыг нутгийнхан нь “Долоон тангадынхан” хэмээн уг удмаар нь дуудан ярилцдаг байжээ. Аюушийн гэргий Дулмаа. Аюуш нь Далхаа, Цэвэг гэсэн хоёр хүү, Шомбон гэсэн нэртэй нэг охинтой. |
АЮУШ Алдаржавын
Монголын заргын тэмцлийн түүхэнд хошуу нутгийнхаа ард олны эрх ашгийг тууштай хамгаалсан тэмцэгч
Дархан гүн Маньбазарын хошуунд 1900 онд эхэлж, хошуу ноёныхоо шударга бус байдлын эсрэг хууль хэрэгжүүлэх олон ардын хохирлыг барагдуулах зорилготой гарсан тэр тэмцлийн удирдагч нь харц Аюуш, хошууны туслагч тайж Гомбожав, Чогсомжав, тайж Соном, Гунгаажав, харц Баатар нарын хүмүүс байсан бөгөөд тэмцлийн эгнээнд гарал угсаа, зэрэг дэвээсээ үл хамааран нийтээр нэгдэн оролцож байв. Тэмцлийн гол шалтгаан нь анхнаасаа шударга бус явдлын эсрэг хошуу ноён, гадаадын шунахай худалдаачдын эсрэг өөрсдийн эрх ашгийг хамгаалан босон тэмцсэн явдал бөгөөд нэгээхэн онцлог нь хүчээр бус харин хууль дүрмийн дагуу шударга ёс тогтоохын төлөө заргалдан тэмцсэнд оршино.
“Цэцэг нуурын дугуйлан”-гийн заргын бичгийн агуулга нь хошуу ноён Маньбазарын эсрэг нутаг орондоо шударга дэглэм тогтоохын төлөө ноёны үйлдсэн иргэний болон эрүүгийн шинжтэй олон хэргүүдэд зохих шийтгэл оногдуулахыг зорьж байв. Заргалдан тэмцэлдэгч ард олон заргын бичгийг зохиохдоо хууль эрх зүйн өргөн мэдлэг туршлага хуримтлуулан гарцаагүй нотлох баримтыг цуглуулан авч олон жилийн шаргуу тэмцлийг явуулж амжилтанд хүрчээ. (Д.Эрдэнэбат)
Ашигласан ном зохиол
Ганболд М, Оюун-Эрдэнэ Э., Батболд Х., Алдаржавын (Ард) Аюушийн амьдрал, тэмцлийн түүх (1853-1939). Уб., 2012.
Нацагдорж Ш. Ар Монголд гарсан ардын хөдөлгөөн. Улсын хэвлэлийн газар. Уб., 1956.
Цэдэнжав Ц. Ард Аюуш Мань гүнийг хэрхэн ялав. Уб., 1942.
Цэрэндорж Г. “Феодалтай тэмцэж явсан Аюушийн түүх” Шинжлэх ухаан, дээд боловсролын хүрээлэнгийн хэвлэл. Уб., 1959.
Цэрэндорж Г. “Засагт хан аймгийн дархан гүний хошуунд гарсан ардын хөдөлгөөний толгойлогч Ард Аюуш”. Шинжлэх ухаан, дээд боловсролын хүрээлэнгийн хэвлэл. Уб., 1959.
Цэрэндорж Г. Ардын хөдөлгөөний толгойлогч Ард Аюуш. УБ., 1959.
Нацагдорж Ш. Ар Монголд гарсан ардын хөдөлгөөн. Улсын хэвлэлийн газар. Уб., 1956.
Цэдэнжав Ц. Ард Аюуш Мань гүнийг хэрхэн ялав. Уб., 1942.
Цэрэндорж Г. “Феодалтай тэмцэж явсан Аюушийн түүх” Шинжлэх ухаан, дээд боловсролын хүрээлэнгийн хэвлэл. Уб., 1959.
Цэрэндорж Г. “Засагт хан аймгийн дархан гүний хошуунд гарсан ардын хөдөлгөөний толгойлогч Ард Аюуш”. Шинжлэх ухаан, дээд боловсролын хүрээлэнгийн хэвлэл. Уб., 1959.
Цэрэндорж Г. Ардын хөдөлгөөний толгойлогч Ард Аюуш. УБ., 1959.
Дэлгэрүүлж үзэх ном зохиол
Ард Аюушийн тухай – “XX зууны Монголын баатрууд” Нью Йорк. 1976 (англи хэлээр)
Ард Аюушийн тухай – “Монголын судлал”, Осакогийн гадаад хэлний их сургуулийн монголын судлалын нийгэмлэгийн сэтгүүл, 1977 оны №3 (япон хэлээр) –Ш.Нацагдоржийн бүтээлд (1918-2000).
Баатар Ч. Ховд аймгийн Цэцэг сумын түүхийн хураангуй. УБ., 2004.
Чойжилсүрэн Л. Ард Аюуш (судалгааны өгүүлэл, архивын баримт, түүхэн найруулал, дурдатгал). УБ., 2002.
Эрх чөлөөний төлөөх Ард Аюушийн амьдрал, тэмцэл. Эрдэм шинжилгээний хурлын эмхтгэл. “Бит пресс” ХХК, УБ., 2016.
Ард Аюушийн тухай – “Монголын судлал”, Осакогийн гадаад хэлний их сургуулийн монголын судлалын нийгэмлэгийн сэтгүүл, 1977 оны №3 (япон хэлээр) –Ш.Нацагдоржийн бүтээлд (1918-2000).
Баатар Ч. Ховд аймгийн Цэцэг сумын түүхийн хураангуй. УБ., 2004.
Чойжилсүрэн Л. Ард Аюуш (судалгааны өгүүлэл, архивын баримт, түүхэн найруулал, дурдатгал). УБ., 2002.
Эрх чөлөөний төлөөх Ард Аюушийн амьдрал, тэмцэл. Эрдэм шинжилгээний хурлын эмхтгэл. “Бит пресс” ХХК, УБ., 2016.
Мэдээлэл
Салбар
Толийн тухай
Тус толийн талаарх санал хүсэлтээ
contact@mongoltoli.mn хаягаар ирүүлнэ үү.
© Монголын түүх 2016 он