Пагва лам (1235-1280). – О.Батсүх. Хубилай хаан. Монголын Их Юань улс. УБ., 2014. 219-р тал

Үндсэн мэдээлэл:

Адил утгатай үг Лодойжалцан
Хамаа бүхий үг Юань улс, Хубилай хаан
Төрөл Түүхэн хүн
Цаг үе Их Юань улс
Хэний хаанчлалын үед Мөнх, Хубилайн хаанчлалын үед
Салбар, чиглэл Түүх
Өөр нэр (цол, сүмийн цол, хоч нэр гэх мэт) Их эрдэм номын хаан, улсын багш, хааны багш
Хүйс Эр
Төрсөн он, сар, өдөр 1235 он
Нас барсан он, сар, өдөр 1280 оны 11-р сарын 22
Овог, аймаг Төвд
Төрсөн газар Төвдийн Кван нуруу
Албан тушаал Их эрдэм номын хаан, бурхан шашин болон Төвдийн шашин төрийн захирагч

Пагва лам

Их Юань улсын үеийн хааны багш, улсын багш.

Пагва бол төвд хүн бөгөөд бурхны шашны Сажа аймгийн 5-р үеийн багш ламтан болно. Номын нэр нь Лодойжалцан гэдэг. Пагва гэдэг нь Богд хэмээх утгатай өргөмжилсөн цол нь болно. Тэрээр багаасаа 5 ухаанд нэвтэрч, бурхны шашны сургаалд гарамгай мэргэн болжээ. 1244 оны үеэр авга эцэг Сажа бандидыг дагалдан Хөх нуурын Ланьчжоуд ирж Өгэдэй хааны хөвгүүн Гүдэн ноёнтой уулзаж Монголд эелдэн дагахаа илтгэв.1251 онд Төвдийн Сажа бүлгийн тэргүүн болж 1253 онд Хубилай хаантай танилцжээ.

Пагва бол бурхны шашны онол ухаанд мэргэшсэн эрдэмтэй лам байсан тул Хубилай хааны тааллыг ихэд олсон байна. Ялангуяа Кайпинфу хотод зохион байгуулсан бурхны шашны болон бомбын шашны суртахууны хооронд явуулсан “Лаозийн судар”-ийн үнэн худлын тухай маргаанд бомбын суртахууныг няцаан ялж Хубилай хааны итгэлийг нэн ихээр олжээ. 1260 онд Хубилай Кайпинфуд хаан суусны дараа Пагваг улсын багш өргөмжлөн хас тамга соёрхож улсын доторх бурхны шашны үйл хэргийг хамааруулжээ. 1264 онд Төвдийн төр шашны үйл хэрэг болон бүх улсын бурхны шашны үйл хэргийг захирах том түшмэл болгосон бөгөөд 1265 онд Төвдэд нь буцаасан байна. 1267 онд Хубилай хааны зарлигаар дахин Бээжинд ирж Монголын шинэ үсгийг зохиох үүрэг хүлээжээ. Ингээд 1269 онд Монголын шинэ үсэг буюу дөрвөлжин бичгийг улс даяар зарлан нийтэлж төрийн аливаа үйл хэргийг улсын бичгээр бүртгэн явуулах болсон юм. Үүнийг түүхэнд дөрвөлжин бичиг буюу Монголын шинэ бичиг гэдэг. Хубилай хаан Пагва ламын гавьяа зүтгэлийг үнэлж “Их эрдэмт номын хаан” хэмээх цол шагнаж мөн хааны багш өргөмжилж, хас тамга соёрхжээ.

1276 онд Пагва лам Сажа хийддээ буцаж Сажагийн номын хаан болжээ. Пагва ламтан Монгол оронд бурхны шашныг дэлгэрүүлж, Монголын шинэ үсгийг зохиож, Монголын утга соёлын хөгжил болон Төвд орныг засан тохинуулах Хятад орныг энх тайван тохинуулахад маш чухал үүрэг гүйцэтгэсэн байна. Тэрээр 1280 оны 11-р сарын 22-ны өдөр 46 насандаа таалал төгсчээ. (А.Пунсаг)

 

Ашигласан ном зохиол

Лу.Алтан товч, УБ., 1990
Юань улсын судар (хятад хэлээр)
Алтаншаа Н., Монголчуудын өчигдрийн мөр, Хөх хот, 1993

Дэлгэрүүлж үзэх ном зохиол

Пагва ламын намтар
Буянхүү, Монгол түүхийн толь бичиг - Эртний боть, Хөх хот, 2010
Ван Мандаа, Монголын түүхийн толь, ӨМАХХ, 1999
Монгол судлалын нэвтэрхий толь - Эртний түүх, Хөх хот, 2010