Үндсэн мэдээлэл:

Адил утгатай үг Бүрни чин ван
Хамаа бүхий үг Манж, Чин улс
Төрөл Түүхэн хүн
Цаг үе Манж Чин улс
Хэний хаанчлалын үед Манжийн Энх-Амгалан хаан
Салбар, чиглэл Түүх
Хүйс Эр
Төрсөн он, сар, өдөр Тодорхойгүй
Нас барсан он, сар, өдөр 1675
Овог, аймаг Боржигин
Албан тушаал Чин ван
Гэр бүл (Эцэг, өвөг эцэг, эх, нагац өвөг, хадам эцэг, хүргэн, эхнэр, нөхөр, хүү охин гэх мэт) Өвөг эцэг нь Лигдэн хаан, эцэг нь Абунай чин ван.

Бүрни ван

Манж Чин улсыг эсэргүүцсэн бослогын удирдагч.

Бүрни бол Лигдэн хааны ач бөгөөд Чин улсыг эсэргүүцсэн Өвөр Монголын бослогын удирдагч болно. 1634 онд Лигдэн хаан нас барж 1635 онд түүний хөвгүүн Эжэй Хонгор Манжид хураагдан гүнж шагнуулж чин ван өргөмжлөгджээ. Тэрээр 1641 онд нас барсанд түүний дүү Абунайг 1648 онд Чин вангийн хэргэмийг залгамжлуулав. 1659 онд Абунайн харъяат иргэн зөрчил гаргасанд Чин улсын засгийн газраас 1000 адуугаар торгосон байна. Уулаасаа Чин улсын засгийн газарт дургүй бөгөөд торгууль амссан Абунай хаан төрд бараалхалгүй 10-аад жил болсонд 1669 онд түүний аливаа зэрэг хэргэмийг нь эвдэж Мүгдэнгийн шоронд хорьжээ. Ингээд энэ жил түүний хөвгүүн Бүрнид чин вангийн зэргийг залгамжлуулж Чанши саньчжоу хэмээх Манж гүнж шагнажээ. Энэ бүхэн нь Бүрни вангийн сэтгэлд ер таалагдаагүй, эцгээ аварч Чин улсыг эсэргүүцэн Монгол төрөө сэргээх бодол өвөрлөсөн байна.

1673 оны 11 дүгээр сард Хятадын Өмнөд оронд У Саньгуй нарын удирдсан Чин улсыг эсэргүүцсэн бослого хөдөлгөөн өрнөв. Энх-Амгалан хаан Бээжинд байсан бүх цэргээ дайчлан бослогыг дарахаар өмнөд оронд томилсон тул Бээжин хотын харуул хамгаалалт ихэд суларсан байв. Бүрни чин ван, Ажари лам нар холбоолж энэ бол Чин улсыг эсэргүүцэх сайхан тохиол хэмээн үзэж Цахар найман хошууны үндсэн цэргийг дайчлан 1675 оны 3 сараас бослогын бэлтгэл хийж эхэлжээ. Тэр урдаар Мүгдэнд байх эцгээ аварч дараа нь Бээжин хотыг бүслэн байлдах арга бодлого боловсруулсан байна. Харамсалтай нь энэ үйл ажиллагааг түүний манж хатан дээш мэдээлсний уршгаар бослогын үйл ажиллагааг нарийн боловсруулж амжилгүй 1675 оны 3-р сарын 25-ны өдөр урьдчилан бослого гаргаж Сюаньфу хавиар шилжин суусан цахарчуудтайгаа нийлэх зорилгоор Чуулалт хаалгыг довтлов. Үүнийг сонссон Чин улсын засгийн газар цэрэг морио яаран зохион байгуулж төрийн итгэлт жүн ван Ужа болон бичгийн эрхэм сайд Туухай нарт цэрэг өгч Бүрни ванг дайлуулжээ. 1675 оны 4-р сарын 22-ны өдөр хоёр талын цэрэг Дал гэдэг газар золголдон байлдаж Бүрни вангийн цэрэг ялагдаж дүү Лувсаны хамт 30-аад морьтныг дагуулан бүслэлтийг шувтлан гарч Жаруудын хилд оржээ. 5 дугаар сарын эхээр Хорчины эфү Шажин Хорчин таван хошууны цэргийг дайчилж Бүрни ван болон Лувсан тайжийг харваж хөнөөжээ. Бослогыг дарангуйлсны дараа Чин улсын засгийн газраас зарлиг буулгаж Абунай чин ванг боомилон алсан бөгөөд Бүрнийн нялх хөвгүүн хийгээд Лувсан тайжийн хөвгүүдийг хөнөөж Цахар хааны үр удмыг хүйс тэмтэрсэн байна. Үүний дараахан Цахарын засаг хошууг ч устгаж Манжийн хаанаас шууд амбан томилж захирах болсон бөгөөд Цахар аймгийг Синьцзян, Халх, Өвөр Монголын олон хошуунд тархаан суулгажээ. Бүрни чин вангийн бослого ялагдсан боловч Манж Чин улсыг эсэргүүцэх монголчуудын хүсэл зориг мөхөөгүй. Түүний алдар гавьяаг дурсаж олон сайхан үлгэр домог зохион овоо босгож тахин шүтсээр иржээ. (А.Пунсаг)

 

Ашигласан ном зохиол

Лу.Алтан товч, УБ., 1990.
Монгол улсын түүх, IV боть, УБ
Алтаншаа Н., Монголчуудын өчигдрийн мөр, Хөх хот, 1993

Дэлгэрүүлж үзэх ном зохиол

Дайчин улсын магад хууль, Хайлаар, 1992
Зарлигаар тогтоосон гадаад монгол, хотон аймгийн ван гүнгүүдийн илтгэл шастир, Хөх хот, 2006
Намсрай, Чин улсын үеийн Монгол хошуу чуулган, Хөх хот,1984