Хүчлүгийн тухайд “Монголын нууц товчоон”-д 1204 оны “Наху гүний байлдаан”-аас өмнө тэмдэглэсэн зүйлгүй. Монгол, Найман хоёр аймгийн энэ удаагийн байлдаанд Хүчлүг, эцэг Таян ханыг аймхай, дорой буурайг үзэн ядаж “хүнд эмийн шээх газраа эс гарсан, Хүрдний тугалын бэлчээрт эс хүрсэн, эм Таян зүрх ядруун, эд үгс өгүүлж илгээжүхүй” (МНТ §194) хэмээн тохуурхаж байсан боловч Чингис хааны цэргийн хүчтэй дайралтыг даах чадалгүй амь тэмцэн цөөн хэдэн хүн дагуулан зугтан гарсан юм. Хүчүлүг Мэргэдийн Тогтоа бэхитэй хүч хамтран Чингис хааныг дайлахаар болсон учир “Судрын чуулган”-д “[Чингис хаан] мэргэдийн эзэнт Тогтога, Таян хааны хөвүүн Хүшлүг лугаа хатгалдаж байвай” хэмээжээ. 

Улмаар ялагдан Чу мөрөнд байх Гүр хаанд дагаж оров. “Судрын чуулган”-д “Гүр хаан Хүчлүгийг найртай, хүндтэй сайнаар хүлээн авч охиноо өгч, түүнийг өрлөг баатрынхаа нэг болгосон ажгуу” гэж тэмдэглэсэн. Хүчлүг тэндээ 5-6 жил суугаад Гүр хааны байдал тогтвор муутай байгааг мэдсэний эцэст 1211 оны үед Хар Хятаны нутагт Найман нарын үлдэгдлийг цуглуулан энэ цэрэгтэйгээ Хар Хятаны өтөл хааныг ан хийж явахад нь дайрч баривчлан авчээ. Хааныг нас барах хүртэл түүний нэрээр төрийг нь захирч байгаад дараагаар нь хаан ширээг нь эзлэсэн билээ. 

Хар Хятаны төрийн эрхийг булаан авсан Хүчлүг шарын шашинд орж ислам шашинтнуудыг гадуурхан үзэж мөрдөн хавчих, сүм хийдийг нь хаах, өмч хөрөнгийг хураах зэргээр дураар авирлаж суух болов. 1216 онд Хар Хятаны цэргийг авч Сартуулын зүг довтолсон ч амжилт олсонгүй. 

1218 онд Чингис хаан баруун зүгт дайлах үед Зэвийн удирдсан 2 түмэн цэрэг Хүчлүгийг дайран түүнийг зугтаалгасан бөгөөд мөрдөн хөөсөөр Хүчлүгийг Бадахшаны нутагт оруулав. Энд Зэвийн зарлигаар нутгийн анчид Хүчлүгийг нэхэн барьж түүний толгойг “тэнгэрийн унаа” гэгддэг мянган хошуу цагаан хүлгүүдмйн хамтаар Чингис хаанд хүргүүлсэн гэдэг. (Л.Ганбат)