XII-XIII зууны үеийн монголын язгууртнуудын дунд хамгийн эрхэм дээд цол бол “хаан” гэдгийг “Монголын нууц товчоон”-оос тодорхой мэдэж болно. Харин энэ цол хэдийд үүссэн, түүхэн үүргийн талаар төдийлөн тодорхой зүйл үгүй. Энэ талаар Г.Сүхбаатар абугай  “хаан, хаган гэдэг үгийн хувьд гэвэл монгол үг мөн эсэх талаар нягтлууштай тал нилээд буй. Эл үг миний бодоход нүүдэлчин аймгийн дотор тугухуньд анх гарч иржээ. Тугухунь муюнхуй хоёр муудалцаад: Тугухунь 285 оны үед Хөх нуур тийш нүүн явахад, Муюнхуйн илгээсэн элч Иналоу очоод Тугухунийг буцаж очихыг гуйхдаа: “чу (а209), кэхань” гэж хэлсний чу гэдгийг эр, кэхань гэдгийг гуань цзя гэсэн үг хэмээн хятадаар тайлбарласан” гэжээ. III зууны үед Тугухунь нар дээрх цолыг хэрэглэж байсан нь эргэлзээгүй гэж үзжээ. Харин Шираторигийн үзэхээр, Жужаны Шэлунь хаан 394-402 оны үед хаан цолыг жужан нар ямарч маргаангүй хэрэглэж байсан гэжээ.

Хаан гэдгийг хэрэглэж байсан талаар “ийм цол нь анхандаа хааяа хэрэглэгдэж байсан боловч хүннүгийн шаньюй гэдэг дээд цолын оронд Төв Азийн аймгийн дунд өргөн хэрэглэгдэх болсон 5-р зуунаас хойш маш түгээмэл хэрэглэгдэж байжээ” гэж Г.Моле хэлсэн нь зүйтэй хэмээн Г.Сүхбаатар абугай түүнийг саналыг дэмжжээ. “Хаган” гэдэг үгийг монгол үг хэмээн П.Пеллиот, Ширатори нар үздг байна.

Улмаар XII-XIII зууны үед монгол сурвалжуудад "Хабул хан", "Амбагай хан" гэх зэргээр түгээмэл бичигдэх болжээ. Мөн Чингис хааны тухай өгүүлэхдээ “Тэмүжин хан” “Тэмүжин хаган хан болжу” гэх мэтчилэн ялгамжтай тэмдэглэсэн байдаг. "Хан", "хаган" цолыг ХХ зууны эх хүртэл хэрэглэж ирсэн түүхтэй. (Л.Ганбат)