Ануш-тигиний хөвгүүдийн улс болох Хорезмын улс нь Дорнод Азийн улс орон, Газрын Дундад тэнгисийн орнуудын хооронд, Энэтхэг ба Өмнөд Оросын харилцааны замын уулзвар дээр оршиж байсан учраас өрнө дорнын худалдааны төв болж, тухайн үеийнхээ олон улсын харилцаанд чухал байр эзэлж байлаа. Монголчууд Хорезмын улсыг Сартуул хэмээн нэрлэдэг байв.

Хорезмын улсыг үүсгэн байгуулагч Ануш-тигин (?) нь Сельжукийн улсад нэгэн боол байсан хэдий ч үнэнчээр зүтгэсний учир нэгэн ноён болж улмаар бие даасан улсыг буй болгожээ. Ил Арсланы үед улс нь улам хүчирхэгжив. Дараагаар нь Алааддин Текиш (1173-1200) өөрийн дүү Султан шейхтэй байлдан дийлж Хорезмын улсын цэргийг хүчирхэгжүүлэн Мавераннахр, Ираны бүс нутгийг эрхшээлдээ оруулснаар “эзэнт гүрэн”-ий хэмжээнд хүрч иржээ. 

Гэвч Дундад Азийн хүчирхэг гүрэн Хорезмын улс (Сартуул) нь шинээр мандаж буй Их Монгол улстай дайсагнасан учир 1219-1222 оны хооронд Чингис хааны удирдсан Их Монгол Улсын цэрэг Хорезмын улсын цэргийг буулган авч улсыг нь мэдэлдээ оруулан авав. Сартуулын түүхэнд холбогдох олон сонирхолтой мэдээг “Судрын чуулган”, Чан чун бумбын “Баруун зүгт зорчсон тэмдэглэл”-д дурдсан байдаг. Алтайн нурууны ард Чингай балгасны орчим сартуул иргэд тариа тарьж буйг тэмдэглэсэн. Чингис хааны үед анхлан гар урлал эрхлүүлэх зорилгоор дайны олзонд урчуудыг анхлан авчирсан бол Өгэдэй, Гүюг, Мөнх зэрэг их хаадын үед ч Дундад Азиас хүмүүсийг авчран суулгаж тариа тариулах, гар урлал эрхлүүлдэг болжээ. 

XVI зууны эхэн үед Гэрсэнз Жалайр хунтайжийн  зургаадугаар хөвгүүн Далдан хөндлөн-ий эзэмшилд “сартуул”-ууд өмчлөгдөж явжээ. Хожим Засагт хан аймгийн Сэцэн Сартуулын хошуу гэгдэх болов. 1756 оны үед уг хошууны ноён нь Цэдэнжав байв. Тэрбээр Гэрсэнз Жалайр хунтайжийн зургаадугаар хөвгүүн Далдан хөндлөн, түүний хөвгүүн Зөнтэй Хатанбаатар, түүний хөвгүүн Дамба, түүний хөвгүүн Цэрэн Ахайн ахмад хөвгүүн Ламжавын хөвгүүн ажээ. Гэвч Хотогойдын засаг Чингүнжавтай хамтран Манжийн эсрэг тэмцсэний учир цаазлуулж үеэл дүү буюу Цэрэн Ахайн хоёрдугаар хөвгүүн Сорь-ийн ач Норовыг залгамжлуулжээ. 

Сэцэн вангийн хошуу нь 1923 оны 10 дугаар сард 17 сум болон зохион байгуулагдаж улмаар өнөөгийн Завхан аймгийн Сонгино, Цэцэн-Уул, Эрдэнэхайрхан, Яруу, Дөрвөлжин, Завханмандал, Ургамал, Сантмаргац, Түдэвтэй, Увс аймгийн Завхан сумын нутгийг хамрах болсон байна. (Л.Ганбат)