Архангай аймгийн Өндөр-Улаан сумын нутаг Хануй голын хойд эрэгт Урт булагийн аманд хэд хэдэн том хиргисүүр бий. Энэхүү хиргисүүр нь 388 х 410 м хэмжээ бүхий дөрвөлжин хүрээтэй, хүрээний дөрвөн буландаа 700-800 см голчтой, 170 см өндөр дугуй хэлбэрийн чулуун байгууламжтай, хүрээний голд орших овгор чулуун байгууламж нь 26 м голчтой, өндөр нь 4.9 м, дөрвөлжин хүрээний гадуураа 250-500 см голчтой, дугуй хэлбэрийн битүү чулуун дараастай нийт 1752, тэдгээрийн гадна талаар 100-300 см голчтой, цагариган хэлбэрийн чулуун дарааст нийт 1021 тахилгын байгууламжтай. Өөрөөр хэлбэл, уг том хиргисүүр нь хоёр өөр төрлийн нийт 2773 тахилгын байгууламжтай дурсгал юм. Асар том талбай эзэлсэн, олон тахилгын байгууламж бүхий дурсгал хиргисүүр тархсан бүс нутгийн хэмжээнд бараг байхгүй.

    Ийм хоёр төрлийн тахилгын байгууламж зөвхөн буган хөшөө, хиргисүүрт л бий. Тахилгын байгууламжийн гадаад хэлбэрийн ялгаа нь тэдгээрийн тахилгын зан үйлийн ялгааг давхар илтгэдэг. Өөрөөр хэлбэл, битүү чулуун дарааст тахилгын байгууламжинд адууны толгой, хүзүү, туурайгаар тахилга өргөх нь уг адууг хөшөөний эзний хойд насны хөлөг болгох, мөн хөшөөний эзний “сүнс дэгдээх” зан үйлийн зориулалттай, харин шатаасан яс бүхий цагариган хэлбэрийн тахилгын байгууламж нь хөшөөний эзэнд зориулан өргөсөн зоог шүүсийг агуулсан бололтой хэмээн үздэг.

    2001 онд Монгол-Америкийн хамтарсан “Хануйн хөндий” төслийнхөн Уртын булагийн том хиргисүүрийн бүртгэл, дэвсгэр зургийг хийж, битүү чулуун дарааст 2, цагариган хэлбэрийн чулуун дарааст 3 тахилгын байгууламж малтан шинжилжээ. 2006 онд Монгол-Америкийн хамтарсан “Буган хөшөө” төслийн багийнхан Уртын булагийн хамгийн том хиргисүүрийн битүү чулуун дарааст 2 тахилгын байгууламж малтан шинжилж, лабораторийн он цагийг тогтоож үр дүнг нь нийтэлсэн байна. 2007 оноос Монгол-Америкийн хамтарсан “Хануйн хөндийн суурин” зэрэг төслүүд Хануйн хөндийн археологийн дурсгалуудыг бүртгэн баримтжуулахын зэрэгцээ мөн зарим төрлийн дурсгалыг малтан шинжилжээ.

    Урт булагийн хиргисүүрийн холбогдох он цагийг түүний тахилгын байгууламжаас илэрсэн адууны ясны дээжээр НТӨ 1030 - 820 он хэмээн тогтоожээ. (Ж.Гантулга)