Нирун аймаг нь барагцаагаар X зууны эцэс XI зууны үед бүрэлдсэн бололтой. Дарлигин монгол уг эхтэй. Нирун аймагт Добу мэргэний хатан Алан гоагийн гурван хөвгүүн, тэдний удмынхныг хамааруулан үзнэ. “Судрын чуулган”-д дурдсанаар “Алунгоогийн овгоос түүний нөхөр буюу Добу баян үхсэнээс хойш гарсан аймгуудыг монгол-нирун гэдэг... Монголчуудын санаж батлан хэлж байгаагаар бэлбэсэн Алангоа нь гэрлийн туяагаар жирэмсэн болж, энэ ертөнцөд төрүүлсэн гурван хөвгүүн, тэдний овог удмаас гарагчдыг Нирун буюу өөрөөр хэлбэл “нуруу” гэнэ. Энэ бол гэрлээс үүссэн болохоороо цэвэр нуруугаар гарсан хөвүүд болдог. Алангоагоос эхлээд зургаан үе дамжин Хабул хаанд хүрнэ” гэжээ. Рашид-ад-диний өгүүлснээр бол дарлигин монгол овгийн хүн тул нирунчууд нь нийтдээ язгуурын монгол аймагт багтах нь зүйн хэрэг. Харин Г.Сүхбаатар абугай “Монгол Нирун улс” (330-555) зохиолдоо “Нирун монгол гэдэг бол Алангоагийн ариун нуруунаас гэрлээр төрсөн тэнгэрийн хөвгүүдийн залгамж удам гэсэн утгатай юм. Алангоагийн үүссэн энэхүү ариун нуруу-Нирун гэдэг нь Их нирун улсын үеийн домог байж болох юм” гэж тайлбарласан байна. Мөн Алангоагийн ариун нуруунаас гарсан гэх домогтой нирунчуудын дотор гурван ялгарал байсан нь Алангоагийн Хабул хааныг хүртэлх үеийг нийтэд нь нирун; Хабул хааны зургаан хөвгүүн, дүү нар, үр ач нарын үеэс Есүхэй баатар хүртэлхийг нирун хиад; Есүхэй баатар Чингис хаан тэргүүтэн болон түүний хөвгүүдийн удам угсааг хиад-боржигин хэмээн тус тус нэрлэдэг байжээ.

Алангоагийн талаар “Монголын нууц товчоо”, “Судрын чуулган”, хожмын Жамбалдоржийн “Болор толь” зэрэг түүхийн сурвалж зохиолуудад тэмдэглэсэн. Зарим бичигт XIII зуунаас өмнөх нирун аймагт 19 овог аймгийг тэмдэглэж байхад заримд 23 аймгийг багтаан тэмдэглэдэг. Нийт монгол овогтныг нирун монгол ба дарлигин монгол гэж хоёр том салаа болгон хувааж үздэг байна. (Л.Ганбат)