Ромын папын элч Асцелин Байжу ноёнд папын захидлыг гардуулж буй. Франц сурвалжийн зураг 1462 он. (Genghis Khan et l'Empire Mongol, by Jean-Paul Roux, 1993)

Үндсэн мэдээлэл:

Адил утгатай үг Байжу ноён, Бачу ноён
Хамаа бүхий үг Бачу жанжин
Төрөл Намтар
Цаг үе XIII зууны дунд үе
Хэний хаанчлалын үед Өгэдэй – Гүюг – Мөнх – Хүлэгү ил хаан
Салбар Улс төр
Өөр нэр (цол, сүмийн цол, хоч нэр гэх мэт) Бага Ази дахь монгол цэргийн захирагч, Түмтийн ноён
Хүйс эр
Нас барсан он, сар, өдөр Тайчиуд аймгийн Бэсүт овог
Албан тушаал Түмтийн ноён
Гэр бүл (Эцэг, өвөг эцэг, эх, нагац өвөг, хадам эцэг, хүргэн, эхнэр, нөхөр, хүү охин гэх мэт) Чормаган - Байжу

Байжу

Бага Ази, Иран, Азербайжан, Гүржийн нутагт монголчуудын засаглалыг буй болгоход ихээхэн хувь нэмэр оруулсан түмтийн ноён, цэргийн жанжин.

Байжу. Бэсүт овогтон. Түүний эцэг Чормаган нь Чингис хааны хорчи явсан бөгөөд гурван түмэн монгол цэргийг удирдан Өгэдэй хааны зарлигаар Иран, Иракийн бүс нутагт ирж Монголын их хааны нэрийн өмнөөс үйл ажиллагаа явуулах болсон байна. Чормаган хорчи сонсголгүй болсны дараагаар түүний албан тушаалд Байжу эцгийн тушаалыг залгамжлан өргөмжлөгдөв. Ийнхүү Ираны бүс нутагт (Муган-Арраны нутаг дахь) Монгол цэргийн захирагчаар 1242-1256 оныг хүртэл суужээ.

Тэрбээр цэргийн бие даасан үйл ажиллагаа явуулах ихээхэн эрх мэдэл бүхий байсан бөгөөд хааны нэрийн өмнөөс элч нарыг хүлээн авдаг ч уулздаг зарим тохиолдолд Их хааны зүгт илгээж байв. Байжу тухайн бүс нутагт монголчуудын улс төрийн эрх мэдлийг нэмэгдүүлэн 1235-1236 онд 3 түмэн монгол цэргээр Эрбиль орчмын олон жижиг хотыг эзлэн 1241 оны 1-2 дугаар сард Кавказад довтлон орж байлаа. Улмаар Султан II. Кэйхусров (1237-1245)-ийн үед Анатолийн бүс нутагт хамгийн хүчирхэг нэгэн улсын тоонд зүй ёсоор тооцогдож байсан Конья-гийн Сельжукийн султаны улс руу 1243 онд довтлов. Эрзурум хотыг эзлэн авсан Байжу ноёны удирдлаган дахь монгол цэрэг Көшэдага хэмээх газар 1243 оны 6 дугаар сарын 26-нд Сельжукийн султаны удирдсан 80.000 цэргийг ялсан түүхэн ялалтыг байгуулав. Энэ үед Кликийн Армяний I Хетум (1226-1269) монголчуудад захирагдахаа мэдэгдсэн байна.

Хүлэгүгийн удирдсан их цэрэг Багдад руу довтлох үед Байжу ноён мөн идэвхийлэн оролцож явжээ. Багдадыг 1257 оны 11 дүгээр сард довтолж эхэлсэнд Байжу ноён Буха-төмөр, Сунжак нарын хамтаар тус хотыг Тигр мөрний эрэг орчим буюу Мусул хотын зүгээс эзлэх цэргийг манлайлав. 1258 оны цагаан сарын 30 –нд Байжу, Бухатөмөр, Сугунчан нарын захирсан баруун гарын цэрэг Багдад хотын баруун хаалгаар чөдөр оньс бэлтгэн дайрч нэгэн өнцгийг нураав. Маргааш нь хот дотор дайран орж халифийг баривчлан авч Багдад улсыг мөхөөхөд гавьяа байгуулж байв.  Мөн Хүлэгү хааны удирдсан цэрэг 1259 оны 9 дүгээр сард Азербайжанаас Сирийн зүг довтлох үед цэргийн баруун гарыг Байжу ноён, Шонхор нар удирдан явж байжээ. Зарим баримтаас үзэхэд 1260 онд Сирээс их цэрэг буцсаны хойно Байжу өвчнөөр нас барсан бололтой гэж таамлаглан үздэг.

Байжу ноёны улс төрийн идэвхитэй бодлого, үйл ажиллагааны дүнд Гүржийн хаан, Сельжукийн султан нар хаан ширээний эзэн эрхийн талаарх маргаанаа Монголын их хааны дэргэд шийдвэрлүүлж, Сельжукийн улсаас авах татвар тодорхой болж, эзэнт гүрний төрийн бодлого амжилттайгаар тус бүс нутагт хэрэгжигдэх үндэс тавигдсан юм. (Л.Ганбат)

 

Ашигласан ном зохиол

На. Алтаншаа. Монголчуудын өчигдрийн мөрөөр. Боть I, II. Хөх хот, 199
Рашид ад-дин. Судрын чуулган. Боть I, II, III. Орч: Ц.Сүрэнхорлоо. УБ., 2002
Alaaddin Ata Melik Cüveynı. Tarih-i Cihanguşa. Çev: M. Öztürk. Anlara, 2013

Дэлгэрүүлж үзэх ном зохиол

Ван Мандаа. Монголын түүхийн толь. Хөх хот, 1999
Д.Баярсайхан. Хүлэгү хаанаас Абу Са’ид хүртэл. УБ., 2016
Цэдэнжав, Хэй Лүн (Хар Луу), Тяй Жү (Төмөрбагана). Монголын эртний цэрэг дайны толь. Хөх хот, 2000