Адил утгатай үг | Аргун, Ил хан Аргун |
Хамаа бүхий үг | Ил хаан |
Төрөл | Хаадын намтар |
Цаг үе | XIII зууны хоёрдугаар хагас |
Хэний хаанчлалын үед | Аргун хаан Хаан ор суусан нь. 1284.08.11-1291.3 сар |
Салбар | Улс төр |
Хүйс | эр |
Төрсөн он, сар, өдөр | 1258 |
Нас барсан он, сар, өдөр | 1291 оны 3 сар |
Овог, аймаг | Хиад |
Албан тушаал | Ил хаан |
Гэр бүл (Эцэг, өвөг эцэг, эх, нагац өвөг, хадам эцэг, хүргэн, эхнэр, нөхөр, хүү охин гэх мэт) | Тэмүжин (Чингис хаан)-Толуй ноён-Хүлэгү Ил хаан-Абага Ил хаан-Аргун Ил хаан Хатадын нэрс нь Хүтлүг, Өлзий, Урук хатан, Абага хааны их хатан Булуган хатан, Булуган хатан, 4 хөвгүүнтэй. Күлтак, Есөн төмөр, Хитай огул, |
Абага хааны Каймиш хатнаас төрсөн ахмад хөвгүүн. Аргун, Абага хааны зарлигаар цэрэг удирдан Каспийн тэнгисийн зүүн нутагуудад сууж Хайду хааны цэргийн довтолгооныг амжилттайгаар няцааж байсан юм. Тухайлбал, Хайду хаан өөрийн ач хөвгүүн Барст их цэрэг өгч Ил хаант улсыг довтлуулсанд Аргун удирдсан Ил хаант улсын цэрэг тэднийг угтан байлдан няцааж байжээ. Абага хааныг тэнгэрт хальсны дараагаар Аргун Тебриз рүү яаравчлсан хэдий ч 1281 онд Абага хааны дүү Тэгүдэр Ахмед (1282-1284) нэгэнт хаан ширээнд сууж “султан” хэмээн өргөмжлөгджээ. Аргуныг дэмжигч ноёд их цэрэг цуглуулан тулалдсан боловч ялагдал хүлээж улмаар Аргун баривчлагджээ. Гэвч тун удалгүй хаан ширээний хуйвалдаан гарч Ахмед Тэгүдэр алагдан Аргун хаан ор сууж Ил хаант улсын төрийг зургаан жил удирдсан байна.
“Судрын чуулган”-д тэмдэглэснээр, “Аргун хаан бол төрөлхийн эелдэг, ухаалаг, намбатай, төлөв ёс суртахуунтай” бөгөөд шинжлэх ухаанд ихээхэн хөрөнгийг зарцуулдаг нэгэн байсан гэж тэмдэглэсэн байдаг. Түүний засаглалын жилүүдэд Ил хаант улсын нутагт худалдаа, эдийн засаг улам батжин хөгжих болов. Тухайлбал, Тебриз хот нь худалдаа арилжааны нэгэн томоохон төв гэгдэж Аргун хаан өөрийн хөрөнгөөр Султание хотыг барьж байгуулах ажлыг эхлүүлсэн байдаг. Сурвалжид тэмдэглэснээр “Түүнийг (Аргуныг) хаан сууж байсан үед Тебриз нь хүнийхээ олноор Мисртэй, нийслэл хот Кайртай тус тус адил байсан гэдэг. Гэвч зарим бүтээн байгуулалтыг дуусгаж амжилгүй Аргун хаан таалал төгссөнд Өлзийт хаан үйл хэргийг нь үргэлжлүүлэн бариулж дуусгажээ.
Мөн Аргун хаан өрнө зүгт 4 удаа элч төлөөлөгч илгээсэн бөгөөд үүний нэгийг Саумаар толгойлуулан илгээж байв. Ил хаант улс нь Монголын эзэнт гүрний өрнө зүгт харилцах ажлыг шууд гардан хийж, зуучийн үүрэг гүйцэтгэж байсан юм. Гэхдээ монгол хаадын гадаад бодлого нь захиран суусан орон бүрт уялдуулан зохицуулагдсан уян хатан бодлого баримталж байлаа. (Л.Ганбат)
Монголын эзэнт гүрний гадаад харилцаа. УБ., 1995
Рашид ад-дин. Судрын чуулган. Боть I, II, III. Орч: Ц.Сүрэнхорлоо. УБ., 2002
Цэдэнжав, Хэй Лүн (Хар Луу), Тяй Жү (Төмөрбагана). Монголын эртний цэрэг дайны толь. Хөх хот, 2000
Д.Анхбаяр. Монголын Эл хаант улс. УБ., 2006
Д.Баярсайхан. Хүлэгү хаанаас Абу Са’ид хүртэл. УБ., 2016
О.Нямдаваа. Ил хант улс. УБ., 2015
Jean-Paul Roux. Moğol imparatorluğu tarihi. İstanbul, 2001
Reşidüddin Fazlullah. Camiu’t-Tevarih. Ankara, 2013
В.В.Бартольд. Аргун // Работы по исторической географии и истории Ирана. Москва, 2003. с. 485-487
Тус толийн талаарх санал хүсэлтээ
contact@mongoltoli.mn хаягаар ирүүлнэ үү.
© Монголын түүх 2016 он