XIII зуунд Чингис хаан тархай, бутархай оршиж байсан монголчуудаа нэгтгэн Их Монгол улсыг байгуулсны гол ач холбогдол нь бүх монголчууд нэгэн төрийн жолоонд нэгдсэнээр дотооддоо эв нэгдэл батжин хүчирхэгжиж , олон улсад Монгол улсын нэр хүнд өсч дэлхийн түүхийн тавцанд бие даасан Монгол улсыг гаргаж ирсэнд оршино.

Чингис хаан болон түүнийг залгамжлагчид Их Монгол улсыг байгуулснаараа Монголын Эзэнт гүрний үндсийг тавьж, өрнө, дорныг холбосон торгоны их замыг сэргээж, аюулгүй байдлыг нь ханган, төрийн засаглал, мэдээллийг хурдан шуурхай олж авах урьд өмнө байгаагүй, шинэ өртөө, шуудан холбоог үүсгэсэн нь улс түмнүүдийн харилцан ойлголцох, нэвтрэлцэх, ахуй, соёлын харилцаа холбоогоо өргөжүүлэхэд  өргөн цар хүрээтэй, далайцтай түлхэц үзүүлсэн юм.

Их Монгол улс нь өмнө зүг Хятадын Цагаан хэрмээс умар зүг Байгаль нуур, дорно зүг Хянган нуруунаас өрнө зүг Алтайн нурууны чинад Зайсан нуур хүртлэх газар нутагт оршин байв.

Чингис хаан өмнөх үеийн төр ёсны уламжлалд тулгуурлан цэрэг-иргэний шинж бүхий олон шатны зэрэг дэвт, засаг захиргааны тогтолцоог буй болгов. Их Монгол улсын нутаг дэвсгэрийг баруун, зүүн, төвийн гэсэн гурван их түмэн болгон нийт улсаа 95 мянгатад хуваав. Мянганы систем нь тайван үед аж ахуйгаа хөтлөн алба гувчуур төлөх, дайн байлдааны үед тодорхой тооны цэрэг гаргах үүрэг бүхий цэрэг-иргэний нэгж юм.          

Их Монгол улсын төрийн бүх дээд эрхийг баригч нь Чингис хаан байж Монгол улсын газар нутаг, харьяат иргэд бүгд Их хааны өмч байжээ.

Хаан төрийг үе залгамжлан захирах бөгөөд хааны нэр заан гэрээсэлсэн хүнийг их хуралдайгаар баталгаажуулж, хаан өргөмжилдөг байв. Хуралдай нь төрийн дээд шийдвэр гаргах байгууллага байжээ. Их хуралдайд алтан ургийнхан, төрийн түшээд, гавьяатан сайдууд, бичгийн мэргэд, өрлөг жанжид оролцоно. Хуралдайгаар хаан өргөмжлөх, харь оронтой найрамдах дайтах, алба гувчуур, өртөө зам зэрэг төрийн дотоод, гадаад онц чухал хэргийг хэлэлцэн шийдэж байжээ. Асуудлыг олонхийн саналаар голчлон шийдэж байснаараа ардчилсан шинжтэй байв. 

Их монгол улсын төрийн үндсэн гол хууль нь "Их засаг" байсан ба уг хууль нь бидний үед бүрэн эхээрээ уламжлагдан ирсэнгүй.

Их Монгол улсыг байгуулаад Чингис хаан Хорезм зэрэг хөрш зэргэлдээ улс орнуудад элч илгээж улс төр, эдийн засгийн харилцаа тогтоох санал тавьсан ч тайван замаар шийдвэрлэх боломжгүй байсан учир байлдан дагуулал хийхэд хүргэжээ. Их Монгол улсын үед Умард Алтан улс, Хорезмын хаант улс, Дундад Ази, Умард Кавказ, Орос болон Польш, Унгар зэрэг улс орнуудыг байлдан дагуулав.

2005 оны 11 дүгээр сард НҮБ-ын Ерөнхий Ассамблей Их Монгол улс байгуулагдсаны 800 жилийн ойг дэлхий дахинаа тэмдэглэн өнгөрүүлэх талаар тусгай тогтоол гаргав. Энэ тогтоолд: Нүүдлийн соёл иргэншил нь худалдаа, арилжааны өргөн сүлжээг хөгжүүлж, захиргаа, соёл, шашин болон худалдааны томоохон төвийг байгуулахад чухал үүрэг гүйцэтгэсэн гэж тэмдэглэжээ. Уг тогтоолын дагуу ХБНГУ, Австри, Унгар зэрэг олон оронд Чингис хаан ба эзэнт гүрэн үзэсгэлэн гарч, олон улсын эрдэм шинжилгээний хурал болж өргөн тэмдэглэсэн билээ. (С.Цолмон)