Үндсэн мэдээлэл:

Хамаа бүхий үг Огторгуйн далай Зая бандида, Цэцэн тайж, Зодов баатар
Төрөл түүхэн зүтгэлтэн
Цаг үе Дөрвөн ойрад Цоросын
Салбар улс төр
Хүйс эр
Төрсөн он, сар, өдөр Тодорхойгүй
Нас барсан он, сар, өдөр 1670
Овог, аймаг Дөрвөн ойрадын Цорос аймаг
Албан тушаал Цоросын хант улсын хан
Гэр бүл (Эцэг, өвөг эцэг, эх, нагац өвөг, хадам эцэг, хүргэн, эхнэр, нөхөр, хүү охин гэх мэт) өндөр өвөг нь Хүмэчи Хархул,эцэг нь Эрдэнэ баатар хунтайж, Эх нь Юм Ага(с), хатан нь Ану, хөвгүүд нь Цэвээнравдан, Сономравдан, Данзан омбо

Сэнгэ хунтайж

1653-1671 онд Цоросын хант улсын эрхийг барьж байсан ойрадын улс төрийн зүтгэлтэн

1653 онд эцэг Баатар хунтайжийг нас барахад түүний тавдугаар хүү Сэнгэ  залгамжилж Цоросын хан ширээнд суужээ. Тэрбээр эцгийн хунтайж цолыг залгаснаар Сэнгэ хунтайж гэгдэх болжээ. Түүнийг хан ширээ залгамжлахад ахмад хөвгүүд нь угсаа залгамжлах ёс горимыг зөрчсөн хэмээн хүлээн зөвшөөрөхгүй байв. Баатар хунтайж  өөрийн залгамжлагчаар тавдугаар хүү Сэнгийг нэр заасан нь ахмад хөвгүүд нь харь гаралтай бүрүүд хатны хөвгүүд байснаас болжээ. Сурвалж бичгүүдэд зөрүүтэй тэмдэглэсэн ч зонхилоход нь Баатархунтайж өөрийн харъяатыг тэнцүү 2 хувааж нэг хэсгийг нь Сэнгэд, нөгөө хэсгийг нь 8 хөвгүүддээ хувааж өгөхөөр гэрээслэсэн гэжээ. Сэнгэ хунтайжийг Зая бандида Намхайжамц дэмжиж байсан тухай түүний намтар “Сарны гэрэлд” тэмдэглэсэн нь буй.

1664-1670 оны хооронд Сэнгэ хунтайж Орос улсад 6 удаа элч зарж, Оросын элчийг 5 удаа хүлээн авчээ. Сэнгэ хунтайж анхныхаа элчийг Москвад илгээж худалдааны харилцаа тогтоох,хил орчмын иргэдээс алба татвар авах асуудлыг шийдвэрлэх тухай санал тавьж байжээ. Мөн Ганьжоугийн Тангуд иргэдээс алба авч байсан ба тэдгээр нь Томскт зугатан очсон тухай сурвалжид тэмдэглэжээ. Тэрбээр эцгийнхээ үйл хэргийг үргэлжлүүлж,байгуулсан хот сууринг нь хөгжүүлж, хот суурины ойролцоо газарт тариа тариулж, гахай тахиа тэжээж байсан тухай оросын элч тэмдэглэжээ.

Түүнийг төр барьж байхад Ойрадын Очирт сэцэн, Аблай нар хагаралдан тэмцэлдэхэд Сэнгэ хунтайж, Очирт сэцэнийг дэмжсэн ба Очирт сэцэн ялснаар Хошуудын хан ширээнд суужээ. Сэнгэ хунтайж Очирт сэцний ач охин Ануг гэргий болгон авч улс төрийн холбоогоо ургийн холбоогоор давхар бататгасан байна. 1667 онд Халхын баруун гарын Алтан хан Шолой увштай байлдан ялж албат харъяатыг нь олзлож байв.

1670 оны сүүлчээр Цэцэн, Зодов баатар нар эрх мэдэл булаалдсаны улмаас Сэнгэ хунтайжийн амийг хороожээ. (С.Цолмон)

Ашигласан ном зохиол

Ойрад түүхэн сурвалж бичиг, Хэвлэлд бэлтгэсэн Бадай, Эрдэнэ, Алтан-оргил, ӨМСХХ., ХХ., 1985

Раднабадра, Рабжамба Зая бандидын тууж сарны гэрэл хэмээх энэ мэт болой,// CSM. T.Y, Fasc 2. Redigit Prof,Dr,Rintchen,УБ.,1959

Далай Ч., Ойрад Монголын түүх, Тэргүүн дэвтэр, УБ., 2002

Намсрай, Зүүнгар хаант улсын түүх, ӨМАХХ., 1996

Сүхбаатар На., Монголын түүхийн тод бичгийн сурвалжууд, BIBLIOTHECA OIRATICA I, УБ., 2006

Цолмон С., Галдан хааны нийгэм улс төрийн үйл ажиллагаа (1644-1697),УБ., 1994

Монгол улсын түүх, Дөтгөөр боть,УБ., 2003

ИХ ЦААЗ “Великое уложение”. Памятник монгольского феодального права XVIIв. Ойратский текст Транслитерация сводного ойратского текста, реконструированный монгольский текст и его транслитерация,перевод,введение и комментарий С.Д.Дылыкова, М.,1981

Златкин И.Я. История Джунгарского ханства,М., 1983


Дэлгэрүүлж үзэх ном зохиол