Үндсэн мэдээлэл:

Адил утгатай үг Сүүлчийн эзэн хаан
Хамаа бүхий үг Юань Шикай, Цыши
Төрөл түүхэн зүтгэлтэн
Цаг үе Манж Чин улс, Манж-го улс
Салбар улс төр
Өөр нэр (цол, сүмийн цол, хоч нэр гэх мэт) оны цолыг монголоор Хэвт ёс, манжаар Гэхүнгэ ёсо, хятадаар Шюаньтун – Xuantong, Генри
Хүйс эр
Төрсөн он, сар, өдөр 1906
Нас барсан он, сар, өдөр 1967
Овог, аймаг Манж Айсингиоро алтан ураг
Төрсөн газар Манжийн хааны ордон, Бор хот
Албан тушаал 1908-1912 онд Манж Чин улсын төр барьсан сүүлчийн эзэн хаан. Японы улс болох Манж-гог тэргүүлж 1934-1945 онд Кандэ хаан гэгдсэн.
Гэр бүл (Эцэг, өвөг эцэг, эх, нагац өвөг, хадам эцэг, хүргэн, эхнэр, нөхөр, хүү охин гэх мэт) Элэнц өвөг ньТүгээмэл элбэгт хаан, Өвөө нь Бүрэнт засагч хаан, эцэг нь Бадаргуулт төр хааны дүү Чунь чин ван Зайфөнгийн ахмад хүү болон төржээ. Пү И-гийн эх нь манжийн гувалгия овогт Юлань, 4 хатантай, хүүхэдгүй

Пү И хаан

Манж Чин улсын төр барьсан сүүлчийн арван хоёрдахь хаан, Хятад орны түүхэн дэх сүүлчийн эзэн хаан байв. Мөн 1932 оноос Манж-го улсын ерөнхий захирагч,1934 онд Манж-го улсын эзэн байв. Эзэн хаан, цэргийн захирагчаас шоронгийн хоригдол, Эзэн хаан байгаад коммунист улсын иргэн болсон хүн.

Хаан язгууртай, өндөр боловсролтой Генри Пү И хаан өргөмжлөгдөөд бодлогоор тодорхой томоохон зүйл бүтээгээгүй ч амьдралынхаа ихэнх хугацааг бусдын хяналтад тэргүүлэх албан тушаалд өнгөрүүлжээ.

1908 онд Айсингиоро Пү И-г 3 настай  хаан өргөмжилж төрийн хэргийг хааны эцэг Чунь ван шийдэж байв. Цагаагчин гахай жилийн хувьсгалаар Хятад орон Чингийн хаанд захирагдахаа больж, 1912 онд Юань Шикайн боловсруулсан хааныг огцруулах бичигт  бэлэвсэн их хатан Лунъюй гарын үсэг зуржээ. Пү И 18 нас хүртлээ Бээжин дэх хааны ордон Бор хотод амьдарчээ.

1924 онд Мин улсын хааны удмын Фөн Юйшян гэх жанжин Пү И-г Бор хотоос хөөжээ. Пү И-гийн гэр бүл Тяньжинь дахь Японы  мэдлийн газар луу нүүжээ.

1932 онд Пү И Японы байгуулсан Манж-го улсын Ерөнхий захирагч, 1934 оноос Манж-го улсын эзэн хаанд өргөмжлөгдөв. Түүний ордон Чанчүньд байв. Пү И-гийн дүү Пү же Японы эзэн хаан Хирохитогийн үеэл Хиро Сагатай гэрлэсэн ба Манж-гогийн хааны ор залгах ханхүүгээр нэр заагджээ. 1935-1945 онд Квантуны армийн Ясүнори Ёшиока Пү И-д туслаж, хянаж байжээ.

1945 онд Пү И Зөвлөлтийн улаан армид олзлогдож, Хабаровскт болсон шүүх хуралд гэрчээр оролцжээ. Тэрбээр Ляонин мужийн  шоронд 10 жил хоригдоод 1959 онд Мао Зэдунгийн өршөөлөөр суллагджээ. Дараа нь Бээжин дэх ургамлын хүрээлэн, улсын номын санд ажиллажээ.

Мао Зэдун, Жоу Энлай нарын урам өгснөөр Пү И “Миний амьдралын эхэн хагас” нэртэй өөрийн дурсамжаа бичжээ. Англи хэлээр орчуулагдахдаа “Эзэн хаанаас энгийн иргэн” хэмээх нэрээр хэвлэгджээ. 1964 оноос нас барах хүртлээ БНХАУ-ын  төрийн зөвлөлдөх зөвлөлийн гишүүн байжээ.

1967 онд Пү И 61 насандаа таалал төгсчээ. (С.Цолмон)

Ашигласан ном зохиол

Алтан улсын түүх, Түдэн, Өлзийт нар орчуулав. Үндэстний хэвлэлийн хороо, 1988

Дайчин гүрний дотоод яамны монгол бичгийн гэрийн данс, 11 дэвтэр, Эрхлэн хэвлүүлсэн А.Цанжид, УБ., 2010

Жигмэдсүрэн С., Буянтогтох Г., Манж гүрний хураангуй түүх, УБ., 2010

Нацагдорж Ш., Халхын түүх, УБ.,1963

Монгол улсын түүх, Дөтгөөр боть, УБ., 2003

Международные отношения в Центральной Азии в XVII-XVIII,М.,1989

Непомнин О.Е., История Китая: эпоха Цин. XVII — начало XX века,М., 2005

Цзюн Чан. Императрица Цыси , Белоусов С.А.,М., 2015

Evelyn S. Rawski, The Last Emperors: A Social History of Qing Imperial Institutions University of California Press, 1998

The Last Manchu: The Autobiography of Henry Pu Yi, Last Emperor of China By Henry Pu Yi


Дэлгэрүүлж үзэх ном зохиол