Адил утгатай үг | Өвөр богд |
Хамаа бүхий үг | Лигдэн хаан, Манжийн Сэцэн хаан Абахай |
Төрөл | Шашны зүтгэлтэн |
Цаг үе | Улс төрийн бутралын үе, Манжийн эрхшээлийн эхэн үе |
Хэний хаанчлалын үед | Лигдэн хаан, Манжийн Абахай хаан, Манжийн Эеэр засагч хаан |
Өөр нэр (цол, сүмийн цол, хоч нэр гэх мэт) | Авид, сахилын нэр нь Цүлтэмзанба, сахилын нэр нь Ариун шагшаабад |
Хүйс | эр |
Төрсөн он, сар, өдөр | 1557 |
Нас барсан он, сар, өдөр | 1653 |
Овог, аймаг | Торгууд |
Төрсөн газар | Ховог сайр |
Гэр бүл (Эцэг, өвөг эцэг, эх, нагац өвөг, хадам эцэг, хүргэн, эхнэр, нөхөр, хүү охин гэх мэт) | Ойрадын Мэргэн Тэвнэ (Тэмнэ) ноёны хүү |
V Далай лам болон IV Банчин эрднийн зарлигаар Нэйж тойн өвөр монголын 49 хошуунд шашин дэлгэрүүлэв. Нэйж тойны 9 дүр хувилан төрсөн нь бүгд монгол хүн байсан бөгөөд долоон дүр нь Чингис хааны дүү Хавт Хасарын угсааны тайж нарын гэрт хувилан төржээ. Нэйж тойны анхдугаар болон хоёрдахь дүр нь Ганжуурын 108 ботийг төгсгөн бүтээж, шашны ном зохиолыг монголчлон орчуулж, монгол хэлээр шашин дэлгэрүүлж байв. Бурхны шашны номын монгол уншлагыг хөгжүүлж, шашин сүм хийдийн сургах ёс дүрэм, журмыг тогтоож, монголын бурхны шашны соёлыг үндэслэгчдийн нэг болов.
Торгуудын Мэргэн Тэвнэ хүү Авидаа шашны мөр хөөж тойн болъё гэхэд нь зөвшөөрсөнгүй, харин хүүгээ гэрлүүлжээ. Хүүтэй болж Эрдмийн далай нэр хайрлажээ. Гэвч тойн болох хүслээ тээсээр явж Дашилхүнбо хийдэд хүрчээ. Тэнд IV Банчин эрдэнээс гэлэн сахил хүртэв. Судар, тарнид хоёуланд нэвтэрч мэргэн болж, номын багшаасаа зөвшөөрөл авч зүүн монголд шашин дэлгэрүүлэхээр оджээ. 1632 онд Өвөр Монголд ирж Цахар 8 хошуу, Харчин, Хорчин, Горлос зэрэг хошуудаар явж шашны сүм хийд байгуулан монгол хэлээр ном орчуулан, Ганжуурын 108 ботийг хуулан бичүүлэв.
1592 онд анхдугаар дүрийн Нэйж тойн 36 настай байхдаа Хөх хотод ирэхэд Түмэдийн Алтан хааны ач, дөрөвдүгээр дүрийн Далай лам Ёндонжамцыг Цагаан нуураас Хөх хотын их зууд залан авчрахтай тохиожээ. Хөх хотод байсан хугацаандаа ихэнхдээ бясалгалд сууж өнгөрүүлжээ. Тэрбээр Авга хар уулын агуйд 12 жил, Хөх хотын зүүн хойт Шар Малгайн агуйд 23 жил, нийт 35 жил бясалгалд суужээ.
1632-1652 онд тэр Ноон Хорчинд байв. Манжийн Сэцэн хаан Нэйжи тойныг зүүн монголд шашин дэлгэрүүлэхэд нь дэмжиж байв. Тэрбээр шашин дэлгэрүүлэхдээ нэгд: монгол хэлээр шашин дэлгэрүүлсэнд Ноон Хорчины Ууба Түшээт хан, Дархан Чин ван Манзуширигээс эхлэн бүгд номд оров, хоёрт: Чин улсын эхэн үеийн дайн байлдааны явцад Ноон Хорчины ноёд хятад, солонгос, шивэй зэрэг олон угсаатны хүмүүсийг олзолсныг сүм хийдэд суулгаж, лам хувраг болгосон нь олон хүнд эрх чөлөө олгосон хэрэг байв, гуравт, өөрийн биеэр өвчтнийг үзэж эм өгч илааршуулсан нь талархлыг олов, дөрөвт, тарни номыг сайн цээжилсэн сүсэгтнийг мөнгө зоос буюу адуу малаар урамшуулав, тавд, бөө удганыг хүчээр бус эрдэм чадлаар оруулан авахыг эрхэмлэн тэдний зарим онгод шүтээнийг үлдээж тахихыг зөвшөөрснөөс Хорчины бөө удганы зарим нь түүний номлол сургаалийг дуртай хүлээн авч шарын бөө болов. Анхдугаар Нэйж тойн Онниуд баруун хошуунд 97 насандаа таалал төгсчээ. (С.Цолмон)
Өвөр богдын намтар, Алтан оргил эмхэтгэн тайлбарлав, ӨМСХХ., 2010
Дашбадрах Д., Монгол-Түвэдийн улс төр, шашны харилцааны түүх, (XVI-XVIII зууны эхэн), УБ., 1998
Тэрбиш Л., Ойрадын бурхны шашны товч түүх, УБ., 2008
Ванчикова Ц.П., (Пурбуева). «Биография Нейджи-тойна» — источник по истории религии монголов / Новосибирск : Наука, 1984
Тус толийн талаарх санал хүсэлтээ
contact@mongoltoli.mn хаягаар ирүүлнэ үү.
© Монголын түүх 2016 он