Үндсэн мэдээлэл:

Адил утгатай үг Гэлүгпагийн шашны тэргүүн
Хамаа бүхий үг Түмэдийн Алтан хаан,Абтай сайн хаан
Төрөл түүхэн зүтгэлтэн
Цаг үе XVI зуун
Салбар улс төр
Өөр нэр (цол, сүмийн цол, хоч нэр гэх мэт) III Далай лам
Хүйс эр
Төрсөн он, сар, өдөр 1543
Нас барсан он, сар, өдөр 1588
Овог, аймаг Түвэд, Ү Цан
Төрсөн газар Ү Цан муж Лхасын ойролцоо Толунг хэмээх газар
Албан тушаал Буддын шашны гэлүгпа буюу шарын урсгалын тэргүүн III дүрийн Далай лам,Брайбүн, Сэра хийдийн ширээт лам

Содномжамц

Буддын шашны гэлүгбагийн урсгалын Содномжамц ламд Түмэдийн Алтан хаан Далай лам цолыг анх өргөснөөс үүдэн буй болжээ.

1546 онд Банчин Сономдагва түүнийг 3 настайд нь Гэндэнжамц ламын хувилгаан хэмээн тодруулж, 7 настайд нь сахил хүртээж Содномжамц хэмээх болжээ.

Брайбүн хийдэд суралцан төгсөөд 1552 оноос Брайбүн хийдийнхээ хамба ламаар өргөмжлөгджээ. 1558 оноос Сэра хийдийг мөн тэргүүлэх болов. 1574 онд Далай ламын хийдийг үндэслэн байгуулжээ.

1578 онд Түмэдийн Алтан хан Түвэдийн шарын урсгалын лам Содномжамцыг урьж Хөх нуурын Цавчаал хэмээх газар түүнд зориулан барьсан Тэгчинчойнхорлин сүмд хүндэтгэн хүлээн авч уулзжээ. Алтан хан, Содномжамц ламд “Богд хамгийг айлдагч Очирдара далай лам” цол, тамга өргөв. Тэр үед  би гуравдугаар хувилсан дүр учир өмнөх хоёр дүрд Далай лам цолыг нэхэн олгож болох эсэхийг Алтан ханаас лавлахад зөвшөөрчээ. Тийнхүү Содномжамц  III Далай лам хэмээн өргөмжлөгдөв. Содномжамц лам Алтан хаанд “Их хүчит Чакраварди номун хан” цол хайрлажээ. Уулзалтын үеэр шашны хууль цааз хэлэлцэн баталжээ.           

1579 онд Алтан хаан нутагтаа буцаж ирж 1581 онд нас баржээ.Алтан хааныг залгамжилсан хүү Сэнгэдүүрэн нь эцгийнхээ хойтын буяныг үйлдүүлэхээр 1582 онд элч илгээж III Далай лам Содномжамцыг залжээ.

1586 онд тэрбээр Монгол нутагт хоёрдах удаагаа ирж Алтан ханы хойтын буяныг үйлдэж сүсэгтэн олонд ном айлджээ. Тэр үед Халхын Абтай сайн хан ирж бараалхахад “Очирой хаан” цол соёрхов. Yүнээс эхлэн Халхад буддын шашны шарын урсгал дэлгэрэхэд нөлөө үзүүлжээ. Тэрбээр Түмэн засагт хан болон их ноёдод залагдан шашин ном дэлгэрүүлэн явж байх тэр үед Сэнгэ дүүрэн хан 65 насандаа нас нөгчиж мөн түүний ёсыг гүйцэлдүүлжээ.

III Далай лам Содномжамцыг Хөх хотод байхад Халхын Автай сайн хан ирж бараалхаж Халхад шашин дэлгэрүүлэхээр бурхан, ном залжээ.

1588 онд Мин улсын хааны элч ирж Содномжамц ламтанд хааны заллага айлдаж түүнд Гүн дин да гүүшири цол өргөжээ.

III Далай лам Содномжамц заллагыг хүлээн авсан ч очиж амжилгүй мөн ондоо Монгол нутагт таалал төгсчээ. (С.Цолмон)

Ашигласан ном зохиол

Чакраварди Алтан хааны тууж, Хөрвүүлж, тайлбар зүүлт, нэрийн хэлхээ хийсэн Д.Заяабаатар, УБ., 2006

Эрдэнэ тунамал нэрт шаштир оршив., хянаж тайлбарласан Жүрүнга, Бээжин,1984

Altan qagаn-u tuguji, A biography of a Mongolian king of the 16th century, Facsimile text and Japanese translation with notes, by YOSHIDA Jun’ichi, Kesigtotaqu, Kasama-Shobo,Tokyo,1998

Дагвадорж Д., Монголын шашин суртахууны тайлбар толь,УБ., 1995

Дашбадрах Д., Монгол-Түвэдийн улс төр шашны харилцааны түүх, (XVI-XVIII зууны эхэн), УБ., 1998

Чоймаа Ш.,Тэрбиш Л., Бүрнээ Д., Чулуунбаатар Л., Буддын шашин, соёлын тайлбар толь ,Буддын цуврал II, Нэг, хоёрдугаар дэвтэр,УБ.,1999

Монгол улсын түүх, Дөтгөөр боть, УБ.,1963


Дэлгэрүүлж үзэх ном зохиол