Үндсэн мэдээлэл:

Адил утгатай үг сонгох тушаалтан
Төрөл Засаг захиргааны албан тушаалтан
Цаг үе Манжийн эрхшээлийн үе
Хэний хаанчлалын үед XVII-XX зууны эхэн
Салбар Төрийн захиргаа
Үндэслэн байгуулагч Манжийн хаан
Бүс нутаг Монгол
Үүсч байгуулагдсан он цаг 1636
Татан буугдсан он цаг 1931

Хошууны дөрвөн түшмэл

Манжийн эрхшээлийн үеийн Монголын засаг захиргааны албан тушаал. Туслагч, захирагч, мээрэн, залан дөрвийг хошууны дөрвөн түшмэл буюу сонгох тушаалтан гэнэ.

1630-аад оноос 1758 он хүртэл Манжийн хаад үе шаттайгаар  Монгол улсыг эзлэн авч эрхшээлдээ оруулсны дараа засаг захиргааны зохион байгуулалтад нь өөрчлөлт оруулжээ. 

Хошууны Засаг ноён үүргээ гүйцэтгэхдээ тамгын газрын тусламжтай явуулна. Тамгын газарт сонгох дөрвөн тушаалтан буюу туслагч, захирагч, мээрэн, залан нар туслан гүйцэтгэнэ.

Туслагч нь хошууны тамгыг гардан хариуцаж, хошууны бүх түшмэл, бичээч нарыг захирна. Засаг ноён эзгүйд түүнийг орлон хошууг захирна. Хошууны туслагч заавал тайж хүн байх ёстой  бөгөөд хошууны туслагчид нэр дэвшигчийг хошуу, аймгаас уламжилж, Гадаад монголын төрийг засах явдлын яам батална. Зарим том хошуунд хоёр туслагч түшмэл байв.

Захирагч нь хошууны доторх засаг захиргааны ажил, цэргийн хэргийг голлон хариуцдаг бол  мээрэн  нь хошууны санхүү, тамгын газрын бичиг хэргийг эрхэлнэ. Мээрэнгийн туслагчийг залан гэнэ.

Хошууны захирагч, мээрэн, залан нь манжийн хуулиар угсаа язгууртай тайж хүн байх ёстой боловч тэр цагт бичиг мэдэх тайж цөөн учир бичгийн чадвартай жирийн харц ардуудаас тохоон томилох нь бас  байжээ.

Захирагч, мээрэн, заланг хошууны засаг ноёны уламжилснаар аймгийн чуулган батална.

1911 онд байгуулагдсан Богд хаант Монгол улс Манжийн эрхшээлд байсан үеийн  засаг захиргааны энэхүү албан тушаалын бүтэц хэлбэрийг үндсэнд нь хэвээр үлдээжээ.

1931 оны 11-р сарын 6-нд Улсын бага хурал БНМАУ-ын засаг захиргааны хуваарийг шинэчлэх тухай хууль гаргасан бөгөөд  уг хуулиар 13 аймаг байгуулж хошуудыг устгасан нь засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн хүрээнд гарсан хамгийн том шинэчлэл  байв. Энэ хуулиар хошууг устгаснаар  хошууны дөрвөн түшмэл буюу сонгох тушаалтны албан тушаал үгүй болжээ. (С.Цолмон)

Ашигласан ном зохиол

Гадаад Монголын Төрийг Засах Явдлын Яамны хууль зуйлийн бичгээс монгол газар дав дээр хэрэглэгдэх мэтийг түүж бичсэн дэвтэр, I дэвтэр, бичмэл, ҮНС
Дайчин улсын магад хууль, Дайчин улсын бүгд хууль, 17дэвтэр, ҮНС
Зарлигаар тогтоосон Гадаад монгол хотон аймгийн ван гүнгүүдийн илтгэл шастир, 120 дэвтэр, ҮНС
Монгол нь Манж, Автономитын үед (архивын баримт бичгийн эмхэтгэл). Боловсруулан нийтлүүлсэн Ш.Нацагдорж, М.Петухов. УБ.,1939
Буянчуулган Б., Манжаас Монголыг эзэрхсэн үеийг илэрхийлсэн хэрэглэгдэхүүн,УБ., 1936
Сономдагва Ц., Монгол улсын засаг, захиргааны зохион байгуулалтын өөрчлөлт, шинэчлэл (1691-2013),  Нэмж засварласан гурав дахь хэвлэл, УБ., 2013
Монгол улсын түүх, Дөтгөөр дэвтэр, УБ., 2003

Дэлгэрүүлж үзэх ном зохиол