Монголын түүхийн тайлбар толь

А Б В Г Д Е Ё Ж З И К Л М Н О Ө П Р С Т У Ү Ф Х Ц Ч Ш Э Ю Я

Хөрөөгийн үзүүрийн хадны зураг

Янгирын дүрслэл (Хөрөөгийн үзүүр, Их Тамир, Архангай)

Үндсэн мэдээлэл:

Хамаа бүхий үг	Сийлмэл зураг, Цагаан Салаа-Бага Ойгорын хадны зураг, Далан Түргэний хос толгойн зураг, Хойд Хөлцөөтийн хадны зураг, Чулуут голын хадны зураг, Бичигтийн амны хадны зураг, Цамбагаравын хадны зураг, Ямаан усны хадны зураг, Дэл уулын хадны зураг, Цагаан голын хадны зураг, Арслантын хадны зураг, Бага Харганатын хадны зураг, Бударын чулууны хадны зураг, Гурван Мандалын хадны зураг, Жаргалантын ширээ хадны зураг
Төрөл	Хадны зураг
Түүхэн эрин үе	Зэс чулууны үе, Хүрлийн үе, Түрүү төмрийн үе, Хүннүгийн үе, Түрэгийн үе
Он цаг	НТӨ III мянганы эхний хагасаас НТ VI-VIII зуун
Салбар	Археологи

Хөрөөгийн үзүүрийн хадны зураг

Хөрөөгийн үзүүрийн хадны сийлмэл зургийн дурсгал.

Архангай аймгийн Их Тамир сумын нутаг Хойд Тамирын голын савд өргөргийн дагуу сунаж тогтсон хүрмэн чулуун хадтай уулыг Хөрөөгийн үзүүр гэнэ. Тэрхүү галт уулын хүрмэн чулуун тогтоц бүхий хаднаа хэдэн зуун зураг сийлсэн байх ба ойр орчимд нь хүрэл, түрүү төмрийн үед холбогдох булш, хиргисүүр, тахилгын байгууламж хэдэн зуугаараа зэрэгцэн оршино.

Эндэхийн 21 хэсэг газарт таруу байдалтайгаар нийт 785 зохиомж бүхий 2771 хадны зураг бий. Тэдгээр зургууд нь хадны урагшаа харсан хэсэгт ихэвчлэн дүрслэгдсэн байх бөгөөд цөөн тохиолдолд баруун болон дээшээ харсан хаднуудад сийлжээ. Дээрх 21 хэсэг газрын хамгийн олон нь I хэсэг буюу 140 зохиомжит зурагтай бол хамгийн бага нь XV буюу 1 зохиомжит зурагтай. Нэг зохиомжит зураг дотор ганц нэгээс авахуулан хэдэн арван дүр, дүрслэлтэй.

Хөрөөгийн үзүүрийн хадны зураг сийлмэл зургийн төрөлд багтах бөгөөд тэдгээрийг дүрсэлсэн байдлаас харахад энгийн хялбарчлан тоймлох арга зонхилох хандлагатай боловч ерөнхийдөө бодит байдлаар дүрсэлжээ. Хадны зургууд нь сэдэв зохиомжийн хувьд аж байдал, шүтлэг бишрэл, ан амьтад, байгалийн сэдэвтэй байхаас гадна эд зүйлс, тамга тэмдэг, хээ чимэглэл ч бий. Тэдгээрийн дотроос ан амьтдын сэдэвт зураг зонхилно.

Аж байдлын сэдэвт зурагт хүн, хүмүүсийн хоорондын харилцаа, эрхлэх аж ахуй, багаж хэрэгсэл, эд зүйлс, хээ чимэглэл зэрэг багтах бөгөөд бамбай, тэрэгний дүрслэлүүд онц сонирхолтой. Шүтлэг бишрэлийн сэдэвтэй зурагт баг, баг өмссөн хүний дүрслэлүүд хамаарах ба энэ нь эртний шүтлэг бишрэл, бөө мөргөлийн зан үйлтэй холбоотой юм.

Ан амьтдын сэдэвт зурагт хамгийн олон нь янгир бөгөөд түүний дараагаар буга, адуу, араатан, тэмээ, гөрөөс, шувуу, согоо, нохой, чоно, гахай, үнэг, могой, үхэр, аргаль зэргийг дүрсэлжээ. Бугыг хэд хэдэн янзаар дүрсэлсэн байх ба ялангуяа буган хөшөөнд сийлсэнтэй тун адилхан загварчилсан байдлаар дүрсэлсэн нь тэдгээрийн он цагийг тогтооход чухал хэрэглэгдэхүүн болж байна.

Эдгээрээс гадна түүхийн өөр өөр цаг үед холбогдох 130 гаруй тамга тэмдэг дүрсэлсэн байна.

Хөрөөгийн үзүүрийн ихэнхи зураг нь хүрэл, түрүү төмрийн үед, харин цөөн тооны зураг энеолитын үе, хүннүгийн үе, эртний улсуудын үе буюу НТ VI-VIII зууны үед холбогдоно. (Ж.Гантулга)