Үндсэн мэдээлэл:

Адил утгатай үг Хэтэрхий дөрвөн хэргэмтний дөрөвдүгээр дэс
Хамаа бүхий үг Манж улсын хаад, Гадаад Монголын Төрийг Засах Явдлын Яам
Төрөл Улс төр
Цаг үе XVII-XX зуун
Хэний хаанчлалын үед Манжийн Энх-амгалан хаанаас Монгол улсын Ардын засгийн эхэн хүртэл
Салбар Улс төр
Үндэслэн байгуулагч Манжийн Энх-амгалан хаан
Угсаа монгол
Бүс нутаг Монгол улс, Өнөөгийн БНХАУ
Үүсч байгуулагдсан он цаг XVII зуун
Татан буугдсан он цаг XX зуун

Гүн

XVII-XX зуун буюу Манжийн эрхшээлийн үед монгол ноёдод олгож байсан цол

Манж нар Монголыг эрхшээлдээ оруулаад төрийн дээд бүх эрхийг авчээ. Алтан ургийнхны усаа залгамжлах ёсыг шууд устгаагүй боловч хэнийг дэвшүүлэх, бууруулах цол, хэргэм олгох бүх эрхийг гартаа авчээ.

1691 онд болсон Долоннуурын чуулганаар Манж улсын Энх-амгалан хаан зарлиг буулган монгол язгууртнуудын Хан цолыг хэвээр үлдээж ноён, жонон зэрэг цолыг халж оронд нь ван, бэйл,бэйс,гүн цол олгосныг мөн Манж улсын хуульд төрийн хэтэрхий дөрвөн хэргэм гэж нэрлэжээ. Тус чуулган дээр Халхын 7 ноёнд гүн хэргэм олгожээ. Гүнг дотор нь түшээ гүн, улсад туслагч гүн, гүнгийн зэрэг засаг тэргүүн зэрэг тайж гэж гурван зэрэг хувааж, манжийн хуулиар гүнгийн хэргэмийг нэгэн үе буюу үе улиран залгамжлах журам тогтоожээ.

Манж улсын “Гадаад Монголын Төрийг Засах Явдлын Яамны хууль зүйлийн бичиг”-т заасан ёсоор  гүн нар өөрийн цол, хэргэмд тохирсон ямба ёслолын хувцас, хэрэглэлийг өмсөж, хэрэглэх ба хэргэм зэрэг цолны шагнал пүнлүү хүртэж байв. Үүнд: Улсын түшээ гүн 300 лан мөнгө, торго 9 зах, хамжлагын тоо 30, улсад туслагч гүн 200 лан мөнгө, торго 7 зах хамжлагын тоо 30 байв. Шинэлэхийн ээлж жасаа тохиолдож Бээжинд очсон гүнд 100 лан мөнгөний хишиг хүртээж байв. Манжийн хуулиар оноогдсон албаа биелүүлээгүй тохиолдолд зэрэг хэргэмийг эвдэх, албан тушаалаас огцруулах, торгох, цаазаар аваачих хүртэл хүнд шийтгэл оногдуулж байв.

Мөн Манжийн эрхшээлийн сүүл үед бичиг эрдмийн чадвараар Манжийн төрд алба хашсан хүмүүст гүн цол олгох явдал байжээ. (С.Цолмон)

Ашигласан ном зохиол

Дайчин гүрний дотоод яамны монгол бичгийн гэрийн данс, I-XI боть,УБ., 2010
Гонгор Д., Халх товчоон, I боть, УБ.,1970
Далай Ч., Ойрад Монголын түүх, Тэргүүн боть,УБ
Жигмэддорж Э., Халх-Манжийн улс төрийн харилцаа (XVII зууны II хагас),УБ.,2008
Нацагдорж Ш., Халхын түүх, УБ., 1963
Монгол улсын түүх, Дөтгөөр боть,УБ., 2003
Монголчууд: XVII-XX зууны эхэн, УБ., 2014
Златкин И.Я. История Джунгарского ханства (1635-1758), М.,1983 

Дэлгэрүүлж үзэх ном зохиол