Үндсэн мэдээлэл:

Адил утгатай үг Сайн хаан
Хамаа бүхий үг Зүчийн улс,Өгөдэй хаан, Мөнх хаан, Зэв жанжин,Сүбээдэй жанжин
Төрөл түүхэн зүтгэлтэн
Цаг үе Монголын эзэнт гүрэн, Алтан ордны улс, XIII зуун
Хэний хаанчлалын үед Өгэдэй хаан
Салбар улс төр
Өөр нэр (цол, сүмийн цол, хоч нэр гэх мэт) Нас барсных нь дараа нэхэн олгосон цол Сайн хаан
Хүйс эр
Төрсөн он, сар, өдөр 1208?
Нас барсан он, сар, өдөр 1255
Овог, аймаг Хиад Боржигин
Албан тушаал Алтан ордны улсын хоёрдахь хаан
Гэр бүл (Эцэг, өвөг эцэг, эх, нагац өвөг, хадам эцэг, хүргэн, эхнэр, нөхөр, хүү охин гэх мэт) Өвөө нь Чингис хаан, эцэг нь Зүчи, эх нь Өхий хатан, хөвгүүд нь Сартаг, Улаагч нар

Бат хаан

1235-1241 онд өрнөдийг байлдан дагуулах их цэргийн ерөнхийлөн захирагч, 1242-1255 онд Алтан ордны улсын хаан, XIII зууны улс төрийн зүтгэлтэн, цэргийн жанжин.

Чингис хаан  ууган хүү Зучийг нас барсны дараа, түүнийг залгамжлагчаар  хоёрдугаар хүү Батыг нэр заажээ. Бат  Хархорумд очиж Өгөдэй хаанд бараалхан  улс захирах эрхээ баталгаажуулжээ.

1235 онд Өгөдэй хааны зарлигаар өрнө зүгийн улс орныг байлдан дагуулах үйл хэргийг Бат тэргүүлэн удирдаж чадварлаг жанжин, сайн удирдагч гэдгээ харуулж чаджээ. Энэхүү аян дайнаар Орос, Польш, Унгар зэрэг улсын нутгийг эзлэн авч өнөөгийн Австри улсын хилд тулж очжээ.Гэвч 1241 онд Өгөдэй хаан таалал төгссөнд Бат хаан аян дайныг зогсоох шийдвэр гаргаж их цэрэг нутгийн зүг жолоо залав.

1242 онд Бат хаан эцгийнхээ эзэмшил нутагт буцан ирж, Каспийн тэнгисийн хөвөөнд суурьшин Сарай хэмээх нийслэл хотоо байгуулжээ. Түүний байгуулсан улсыг хожим Алтан ордны улс хэмээн нэрлэсэн ба түүний бүрэлдэхүүнд Дундад Азийн Хорезм, Сырдарья мөрний доод урсгал, Ижил мөрний Булгар, Половец буюу Кипчакийн тал, Крым, Умард Кавказад орших олон хэлийн янз бүрийн угсаа гарлын хүмүүс харьяалагдаж байв. Оросын вант улсуудын ихэнх хэсэг нь Алтан ордны улсын вассал буюу хараат улсын  байдалтай байж алба татвар төлдөг байжээ.

Батын байгуулсан Алтан ордны улс нь эзэнт гүрнийхээ бүрэлдэхүүнд газар нутгийн хувьд хамгийн том, хүн амын тоогоор Юань улсын дараа орж байв.

Шинэ, шинэ хот суурин байгуулж, худалдаачдад хөнгөлөлт үзүүлж, урамшуулал олгосон төдийгүй дорноос ирэх худалдааны замыг өрнө зүгийн орнуудад хүрэх хуурай болон усан замтай холбосноороо олон улсын худалдаа өмнөх үед байгаагүйгээр эрч далайцтай хөгжиж, Монголын эзэнт гүрний эдийн засаг хурдацтай хөгжиж бэхжихэд нөлөө үзүүлэв.

Түүний байгуулсан  нийслэл  Бат-Сарай нь өрнө дорныг холбосон улс төр, соёл,эдийн засаг, олон улсын худалдааны төв байсныг түүгээр дайран өнгөрч байсан олон элч, төлөөлөгч, аялагч нар аяны тэмдэглэлдээ дурдсан байдаг. Өрнө зүгийн байлдаанд хан хөвгүүдийг захирч байсан нь Бат хааны нэр нөлөөг өсгөж, гаргасан шийдвэрийг нь нийтээр дагах болжээ.

Чингис хааны гэрээс ёсоор Монголын эзэнт гүрний хаан ширээнд Өгэдэй болон түүний удмынхан үе улиран сууж төр улсаа захирах ёстой байв. Гэвч алтан ургийнхан санал зөрөлдөн шинэ хаан сонгож чадахгүй болсон эгзэгтэй цаг мөчид Өгэдэйн удмынхан  хаан эцгийнхээ гэрээсийг зөрчсөн гэх шалтгаанаар Бат хаан шийдвэр гаргаж Их Монгол улсын хаан ширээг Өгэдэй хааны удмынхнаас Толуйнханд шилжүүлж Мөнхийг хаанд өргөмжлүүлжээ.

Бат өөрийн нэр хүнд, давуу байдлаа ашиглан зарчмын өөрчлөлт хийсэн шийдвэрийг гаргаснаараа нэг удаагийн  маргаан, зөрчилдөөнийг  шийдвэрлэж чадсан ч  алтан ургийнхны дотоодын зөрчлийг  цаашид гүнзгийрүүлэхэд хүргэжээ. (С.Цолмон)

Ашигласан ном зохиол

Рашид-ад-Дин, Судрын чуулган, Орос хэлнээс эх хэлнээ хөрвүүлсэн Ц.Сүрэнхорлоо, I, II боть, УБ., 2002
Рашид-ад-дин, Шашдирын чуулган хэмээх монголчуудын түүх оршивой, I-II, Англи 
хэлнээс орчуулж, уялга үг бичиж, тайлбар зүүлт үйлдсэн Хатагин Г.Аким, УБ., 2015
Анхбаяр Д., Монголын Эл хант улс, УБ., 2006
Баярсайхан Д., Хүлэгү хаанаас Абу са،ид хүртэл, Ил хаадын тухай өгүүллүүд,УБ., 2016
Лочин С., Алтан ордны хаад, Хаадын сан, УБ.,
Нацагдорж Ш., Чингис хааны цадиг, УБ.,1991
Чойсамба Ч., Бат хааны байлдан дагуулал, УБ., 2012
Цолмон С., Монголын Алтан ордны улс, УБ., 2006
Монгол улсын түүх, дэд боть, УБ., 2003
Монголчууд, Дэлхийг эрхшээсэн морьтон дайчдын гүрэн (XII-XYII зуун),УБ., 2016
Почекаев Р.Ю., Алтан ордын хаад. Орос хэлнээс орчуулсан Ш.Одонтөр. УБ., 2013
Золотая Орда в источниках, Т.I.Арабские и персидские сочинения, (орос хэлээр), М., 2003
Почекаев Р.Ю., Цари Ордынские, Биографии ханов и правителей Золотой орды, С-П.,2012

Дэлгэрүүлж үзэх ном зохиол