Халхын зүүн гарын Абатай сайн хааны ач Оргудай номчийн хүү Даш хунтайж Сэлэнгэ мөрнөөр нутаглаж байсан бөгөөд 1666 онд оросууд Цөхийн адагт Сэлэнгийн шивээ байгуулсныг эсэргүүцэн Орост элч томилж байжээ. 1688 онд Зүүнгарын Галдан бошогтын цэрэгт Түшээт хаан Чахундоржийн тэргүүлсэн Халхын зүүн гарын цэрэг ялагдахад албат ардыг аван нутгийн хойд зүгт зайлан сууж, Орост түр дагаж байгаад 600 орчим өрх албатаа дагуулан 1693 онд Чин улсад дагаар ирсэнд хойтон жил нь (1694) Энх-Амгалан хаан түүнийг засаг, тэргүүн зэрэг тайж болгож хошуу захирах тамга олгов. Эндээс тус хошуу нь Чин улсын харьяаны Гадаад Монголын Халхын хойт замын Хан уулын чуулганы дундад зүүн адгийн хошуу нэртэй болов. Хошууны нутаг нь зүүнш Уялга гол, өмнөш Банхи уул, баруунш Салуужин гол, хойш Цагаан ус, зүүн хойш Буурын голд зах нийлнэ. 1756 онд Халх монголд Чин улсын эсрэг бослого хөдөлгөөн дэгдэх үеэр анхны засаг Цэрэнжавыг залгамжилсан түүний хүү засаг, тэргүүн зэрэг тайж Цэвэгжав Цөхийн байшингийн захирагчаар дамжуулан Орост дагаар орох хүсэлт гаргаж байв. 1911 онд Монгол улс тусгаар тогтнолоо сэргээн тунхаглахад тухайн үеийн хошууны засаг ноён Намсрай идэвхийлэн зүтгэсэн тул Эрдэнэ засаг, жүн вангийн хэргэм хүртэж Шүүх яамны тэргүүн сайдаар тохоон томилогджээ. Тус хошууг Түшээт хан аймгийн Эрдэнэ засгийн хошуу хэмээн өөрчлөн нэрлэв. 1923 онд Ардын засгийн газрын шийдвэрээр хуучин аймаг хошуудыг нэрийг өөрчлөхөд Богд хан уулын аймгийн Зүүнбүрэн хан уулын хошуу хэмээн нэрийдэж Баян-Эрхт, Дэлгэрхаан, Дэлгэрбуурал, Товхон хаан, Эрэнжаргалант, Эрдэнэмандал хэмээх 6 сумын бүрэлдхүүнтэй болгов. 1931 онд засаг захиргааны өөрчлөлтөөр хуучин аймаг хошуудыг татан буулгаж, шинээр аймаг, сумдыг зохион байгуулахад Сэлэнгэ аймгийн бүрэлдхүүнд хэд хэдэн сум болон хуваагдан оржээ. (Б.Нацагдорж)

Засаг ноёдын үе залгамжлал

Эрдэнэ засгийн хошууны газрын зураг (1907)