Нүүдэлчдийн төр улсыг анх байгуулсан Хүннү нарт аравтын системийн анхны хэлбэршил байжээ.

1206 онд Чингис хаан Их Монгол улсаа байгуулаад өмнөх үеэс уламжилж ирсэн аравтын системийг  боловсронгуй болгож, улсынхаа засаглалыг зохион байгуулахад ашиглажээ. Аравтын  системийн хамгийн бага нэгж нь 10 цэрэг гаргах чадамж бүхий 20-25 өрх байсан бол хамгийн том нэгж нь түмэн байв.

Түмэн нь дотроо их, бага түмэн гэж хуваагдах ба бага түмэн нь 10 000 цэрэг гаргах үүрэгтэй бол их түмэн нь илүү өргөн агуулгатай байжээ. Их Монгол улсын нутаг дэвсгэрийг бүхэлд нь Баруун, Зүүн, Төвийн гэсэн гурван их  түмэнд хуваав. Төвийн түмнийг Наяа ноён захирч гурван голоор савласан төвийн нутгийг, баруун түмнийг Боорчи захирч Алтайн нуруу орчмын нутгийг, зүүн түмнийг Мухулай захирч Хянган нуруу орчмын нутгийг тус тус харьяалж байв. Түмэн нь дотроо  мянгат, зуут, аравтад хуваагдах бөгөөд тэдгээрийн дотроос голлох нь мянгатууд байв. Тиймээс мөн мянгатын систем гэж нэрлэдэг.

Чингис хаан  Их Монгол улсыг  95 мянгатад хувааж  төр улсыг байгуулахад гавъяа байгуулагсадыг мянганы ноёноор тохоон томилжээ. Аравтын тогтолцоог нэвтрүүлсний гол зорилго нь цөөн хүн амтай улс оронд иргэд нь захиргааны давхар үүрэг хүлээснээр засаглалыг түргэн шуурхай явуулж, гүйцэтгэл, хэрэгжилт нь ил тод байхыг чухалчилжээ.

Аравтын систем нь нүүдэлчдийг захирах хамгийн оновчтой зохион байгуулалт байсан юм. Мянгатын албатууд нь дайн байлдааны үед цэрэг, тайван цагт аж ахуйгаа хөтлөх иргэн байснаараа цөөн хүн амтай нүүдэлчдэд хамгийн боломжтой  засаглалын хэлбэр байв.

Засаг захиргааны нэгж аравтаас нөгөө рүү дураар шилжихийг Их засаг хуулиар хатуу хориглосон  нь эзэн харьяатын ёсыг бэхжүүлэхэд төдийгүй тогтолцооны тэнцвэрт байдлыг хангахад чухал ач холбогдолтой байв. (С.Цолмон)