Адил утгатай үг | Өлзийт хаан |
Хамаа бүхий үг | Хубилай хаан, Их Юань улс |
Төрөл | Түүхэн хүн |
Цаг үе | Юань улс |
Хэний хаанчлалын үед | Хубилай хааны үед |
Салбар, чиглэл | Түүх |
Өөр нэр (цол, сүмийн цол, хоч нэр гэх мэт) | Монгол цол Өлзийт, сүмийн цол Чэнцзун |
Хүйс | Эр |
Төрсөн он, сар, өдөр | 1265 |
Нас барсан он, сар, өдөр | 1307 |
Овог, аймаг | Хиад яс, Боржигин овог |
Албан тушаал | Хунтайж, хаан |
Гэр бүл (Эцэг, өвөг эцэг, эх, нагац өвөг, хадам эцэг, хүргэн, эхнэр, нөхөр, хүү охин гэх мэт) | Эцэг нь Чингим, эх нь Хөхөгжин хатан, өвөг эцэг нь Хубилай, эмэг эх нь Чимбай |
Төмөр хаан Өлзийт бол Хубилай Сэцэн хааны ач болно. Хубилай Сэцэн хаан өөрийн хөвгүүн Чингэмийг хаан сууринд залгамжлуулахаар хунтайж өргөмжилсөн боловч Хубилай хааныг амьд сэрүүн байхад нас баржээ. Ингээд түүний 3-р хөвгүүн Төмөрийг суурин залгамжлах хунтайжаар өргөмжлөв.
Хубилай Сэцэн хаан 1294 онд нас барсны дараа түүний гэрээс ёсоор Төмөр их орыг залгамжилжээ. Монголоор Өлзийт хаан гэдэг ба хятадаар Чэнцзун хэмээн түүхэнд тэмдэглэжээ. Хубилай хааны нас барсны сүүлээр түүний их ач Гамала болон Төмөрийн хооронд хаан сууринд залгамжлах асуудлаар зөрчил үүссэн боловч Хубилай хаан амьд сэрүүн байхдаа нэгэнт Төмөрийг хунтайж өргөмжилж, хаан сууринд залгамжлуулахыг гэрээсэлсэн болохоор Гамала ч өрсөлдөх хүчин мөхөс дээр эх Хөхөгжин хатан хуучин төрийн нэр төртэй түшмэл Баян, Иштөмөр нар Төмөрийг дэмжсэнээр 1294 онд Их Юань улсын хоёр дахь хаанаар өргөмжлөгджээ. 1287 онд Төмөр 22 настайдаа Хубилай хааныг дагаж Наян болон Хадан нарын бослогыг дарах үйл ажиллагаанд оролцож явжээ. 1293 онд хунтайж өргөмжлөгдөж Хархорум төвтэй Монголын эх нутгаа сахин суужээ. Өгэдэйн хойч Хайду нар Хубилай хааныг нас барсныг сонсоод өөрийн биеэр их цэрэг дайчлан Хархорумыг довтлов. Хунтайж Төмөр өөрийн хоёрдугаар ах Дармабалын хөвгүүн Хайсаныг Хуайнин ван өргөмжилж их цэрэг дайчлуулан тосон байлдуулжээ. 1301 онд Хайду ялагдаж улмаар Хайду нас барснаар хаант улс нь сүр хүчээ алджээ.
Өлзийт хаан Төмөр суурийг залгамжилсны сүүлээр гадагш довтлох дайныг үндсэнд нь зогсоосон бөгөөд дотооддоо тариалан ялмыг тэтгэн хөгжүүлэх, гааль татварыг хөнгөлж ардын амьдралыг сайжруулах, бичгийн сургаалийг дээдэлж эрдэмтэн мэргэдийг хүндэтгэн хэрэглэх, хууль цаазыг чангатгах зэрэг маш олон идэвхитэй арга хэмжээг авснаар улс орон энхтайван, амар төвшин болжээ. Түүхэнд Төмөр хаан Өлзийтийг Хубилай Сэцэн хааны өвийг батлан сахиж хамгаалан хөгжүүлсэн хаан хэмээн үнэлдэг. Төмөр хаан Өлзийт 1294-1307 он хүртэл 14 жил хаан сууринд суугаад 43 настайдаа нас нөгчжээ. (А.Пунсаг)
Тус толийн талаарх санал хүсэлтээ
contact@mongoltoli.mn хаягаар ирүүлнэ үү.
© Монголын түүх 2016 он