Хамаа бүхий үг | Хабул хаан, Алтан хаан, Хутула хаан |
Төрөл | түүхэн зүтгэлтэн |
Цаг үе | XII зуун |
Салбар | улс төр |
Хүйс | эр |
Төрсөн он, сар, өдөр | тодорхойгүй |
Нас барсан он, сар, өдөр | 1155? |
Овог, аймаг | Тайчууд |
Албан тушаал | Хамаг Монголын хаан |
Гэр бүл (Эцэг, өвөг эцэг, эх, нагац өвөг, хадам эцэг, хүргэн, эхнэр, нөхөр, хүү охин гэх мэт) | Өндөр өвөг нь Бодончар, элэнц өвөг нь Хайду, өвөг нь Чирхай Лингүм (Линху), эцэг нь Сэнгүм билгэ, хатад нь Орбай, Сохатай, Амбагай 10 хүүтэй ,түүний нэг нь Хадаан тайш |
XII зууны үеийн улс төрийн зүтгэлтэн.
1115 онд Ляодунгийн хязгаарт байгуулагдсан Алтан улс хүчирхэгжин улмаар Хятад улсын умард хэсгийг эзлэн авснаар Умард Алтан улс хэмээн нэрлэгдэх болов. Умард Алтан улс Монголчуудтай хиллэх болсноор Монгол улсын эсрэг түрэмгий бодлого явуулан хэд хэдэн хааныг нь аргаар хууран авчирч амь насыг нь бүрэлгэжээ. Тэдний нэг нь Амбагай хаан байв. Амбагай хааны гэрээсээр монголчууд охиноо хадамд гаргахдаа эцэг нь хүргэхийг цээрлэх болов.
Монголын нууц товчоонд Хабул хаан өөрийн долоон хөвгүүнийг байсаар атал Тайчуудын Амбагайг залгамжлагчаар нэрлэж, хаан болгосон хэмээн дурдсан байдаг.
Амбагай хаан Буйр, Хөлөн нуурын завсар орших Оршуун мөрөнд нутагладаг Татар иргэнтэй ураг барилдан, охиноо өөрөө хүргэж очоод баригдав. Татарууд Амбагай хааныг Зүрчидийн Алтан улсын хаанд хүргүүлжээ.
Амбагай хаан Татарт баригдаад Бэсүд овгийн Балхачи гэдэг элчээр “Хабул хааны долоон хөвүүний дундах Хутулад, миний арван хөвүүний дундах Хадаан тайшид чи очиж хэл. Хамгийн хаан, улсын эзэн байтал охиноо өөрөө үдэж хүргэхийг надаар цээрлэл болгогтун. Би Татар аймагт баригдав. Таван хурууны хумсыг тамтартал, арван хуруугаа барагдтал миний өшөөг авахыг оролдогтун” гэж захиасаа илгээжээ. Хутула хаан Амбагай хааны өшөөг авахаар хэд хэдэн удаа Алтан улсад довтолсон боловч тодорхой үр дүнд хүрч чадсангүй.
1202 онд Чингис хаан Татар аймгийг эзлээд, эрт өдрөөс Татаар иргэн өвгөд, эцгийг барсан бүлгээ хэмээгээд эрчүүдийг нь тэрэгний булд чацуулан хядах шийдвэр гаргасан нь Амбагай хаан, Охинбархаг, өөрийн эцэг Есүхэй баатар нарын өшөөг авсан хэрэг байв. (С.Цолмон)
Гонгор Д., Халх товчоон, I боть, УБ.,1970
Далай Ч., Монголын түүх Хамаг Монгол улс (1101-1206),Тэргүүн дэвтэр,
УБ., 1996
Нацагдорж Ш., Монголын феодализмын үндсэн замнал УБ., 1978
Пэрлээ Х., Гурван мөрний монголчуудын аман түүхийн мөрийг мөшгөсөн нь, Studia Historica.Tom.YIII8 Fasc.68,УБ.,1969,// Бүтээлийн чуулган I боть,УБ., 2012
Цолмон С., Хамаг Монгол,Алтан улс хоёрын улс төрийн харилцааны тухай, // Түүхийн судлал, Tom XXI, Fasc 13
Пэрлээ Х., Онон Хэрлэнгийн монголчууд,//Бүтээлийн чуулган, Боть III, УБ.,2012
Монгол улсын түүх, II Боть, УБ., 2003
Алтан улсын түүх, Хятад хэлнээс Дүдэн,Өлзийт нар орчуулав, Бээжин, 1988
Воробьев.М.В., Чжурчжени и государство Цзинь, М.,1975
Тус толийн талаарх санал хүсэлтээ
contact@mongoltoli.mn хаягаар ирүүлнэ үү.
© Монголын түүх 2016 он