Их Монгол Улс байгуулагдах үед Алтан улс нь зүүн талаараа Шар тэнгис, Амнокан мөрнөөр Гуулин улстай, баруун талаараа Тангуд, хойд талаараа Их хянганы нуруу, говь цөлөөр Их Монгол Улстай тус тус хиллэж байв.

1127 онд Кайфенг эзлэн авч газар нутгаа өргөтгөн Умард Хятадыг захиран суув. Хятадын Өмнөд Сүн улс, Монгол улс хоёрыг холбоо тогтоохоос болгоомжилж Сүн улсад илгээсэн монголын элчийг өөрийн нутгаар нэвтрүүлэхийг зөвшөөрдөггүй байсан тухай сурвалжид тэмдэглэжээ.

1235 онд Алтан улсын хаан Си Цзуныг хаан өргөмжлөх ёслолд Хабул хаан уригдан оролцсон  ба түүнийг буцахад нь замаас нь баривчлахыг оролдсон мэдээ бий. Энэ үйл явдлаас үүдэн  хоёр орны харилцаа хурцдаж хэд хэдэн удаа дайтжээ.

Хабул хаан өөрийн хөвүүдийг байсаар атал Тайчуудын Амбагайг өөрийн хаан ширээг залгамжлагчаар нэр заажээ. Амбагай хаан Алтан улсын шахалтанд орсон Татар аймгуудын арга мэхэнд хууртан олзлогдож Алтан улсад хүргэгдэн амиа алджээ.

1142 онд Амбагай хааныг залгамжилсан Хотула хаан түүний өшөөг авахаар  Алтан улсыг довтолсон  ч тодорхой үр дүнд хүрч чадсангүй.

1206 онд Чингис хаан улсаа байгуулсны дараа 1211 онд эцэг өвгөдийн гэрээсийг биелүүлэхээр цэргийн хүчээр довтлон орсон нь Алтан улстай хийсэн 23 жилийн дайны эхлэл болов.

Хоёр замаар их цэрэг хөдөлгөн нэгийг нь Чингис хаан, нөгөөг нь Мухулай, Зэв нар удирджээ. Алтан улсын  зарим мужийг эзлэн авахад найрамдахыг хүсч, их хэмжээний  эд агуурсаар өргөл өгчээ. Гэвч Алтан улс амласан ам, хэлсэн үгэндээ хүрээгүй тул 1213, 1214 онд Чингис хаан Алтан улсад дахин их цэрэг оруулж, 1215 онд нийслэл Жүндү (Бээжин) хот болон зарим чухал газруудыг эзлэв. 1217 оны 8 дугаар сард үлдсэн газар нутгийг эзлэх үүргийг Мухулайд даалгаж, нутагтаа буцаж ирэв.

1234 онд Өгөдэй хаан, Чингис хааны гэрээсийг биелүүлж, Алтан улсыг бүрмөсөн эзлэн авснаар Алтан улс мөхжээ. (С.Цолмон)