Чингис хаан Хорезмын хант улсыг байлдан эзлээд газар нутгаа хөвгүүддээ хувааж өгөхөд ууган хүү Зүчид Эрчис мөрнөөс баруун тийш монгол морьдын туурай хүрсэн газар нутаг буюу Амударьяа мөрний адаг буюу Хорезм Сырдарьяа мөрний доод урсгал орчмын нутаг оногджээ. Зүчийн орд өргөө нь Эрчис мөрний хөвөөнд байж түүхэнд Зүчийн улс гэж алдаршив.

1235 онд Өгөдэй хааны зарлигаар өрнө зүгийн орнуудыг байлдан дагуулах ахмад хөвгүүдийн аян дайныг Зүчи хааны хоёрдугаар хүү Бат хаан удирдаж ялалт байгуулан өөрийн эцгийн эзэмшил нутгийг ихэд өргөтгөж чаджээ.

1242 онд Бат хаан Каспийн тэнгисийн хөвөөнд суурьшин Сарай хэмээх нийслэл хотоо байгуулж Алтан Ордны улсыг байгуулжээ.Батын удирдсан цэрэг Польш, Унгар улсыг дайлан дагуулж түүний эзэмшил нутаг нь баруун зүгт Днепр мөрөн,  Оросын нутаг, зүүн хойш Булгар, умард тал нь Крым, Кавказын нутаг хүртлэх уудам газар нутгийг эзлэн авч эрхшээлдээ оруулжээ. Алтан Ордны улсад  Хорезм,  Ижил мөрний Булгар, Половец буюу Кипчакийн тал, Крым, Умард Кавказад орших олон хэлийн, янз бүрийн угсаа гарлын хүмүүс харьяалагдаж байв. Орос улсын ихэнх хэсэг нь Алтан Ордны улсын вассал буюу  хараат улсын  байдалтай байж алба, гувчуур төлж байжээ.

Зүчи хааны үндсийг нь тавьж Бат хааны өргөтгөсөн улсыг  хожим түүхэнд Алтан ордны улс хэмээн нэрлэх болжээ. Алтан  ордны улс нь эзэнт гүрнийхээ бүрэлдэхүүнд газар нутгийн хувьд хамгийн томд орох ба хүн амын тоогоор Юань улсын дараа орж байв. Алтан ордны улс нь Их Монгол улсын төр, засаг захиргааны зохион байгуулалтыг эзлэгдсэн орнуудын засаглалын онцлогтой зохицуулан хослуулан хэрэглэсэн байна. Эзлэгдсэн орнуудын  муж, хот, суурингуудад даргач нар тавьж, цэрэг суулган захирчээ.

Тус улсын гол зорилго нь Монголын эзэнт гүрний бүрэлдэхүүний улсын хувьд Монголын эзэнт гүрний төрийн бодлогыг өрнө зүгийн орнуудад хэрэгжүүлэхэд оршиж байв. Тиймээс Их Монгол улсыг эзлэгдсэн орнуудын газар нутагтай өртөөгөөр холбох, түүгээрээ дамжуулан засаглалыг явуулах, мэдээллийг олж авах, түгээх зорилготой байв. Мөн эдийн засгийг богино хугацаанд сэргээхэд торгоны их замын үйл ажиллагааг дэмжиж, аюулгүй байдлыг нь хангаж, татвараас хөнгөлж, мөнгө зоос дэлдүүлж, цутгуулж эргэлтэд оруулснаар өрнө, дорныг худалдаа, техник, технологи, мэдээллийн сүлжээгээр холбож чадав. Үүний үрээр өрнө, дорнын ард түмэн бие биеийг мэдэх болов.

Алтан ордны улс байгуулагдсанаар Евразийн тал нутгийн улс төрийн газрын зурагт томоохон өөрчлөлт оржээ.Тус  улс нь газарзүйн байршлын хувьд Монголын Эзэнт гүрний баруун хязгаарт, Ази, Европ тивийг дамнан оршиж тэдний нутгаар өртөө, худалдааны гол, гол замууд дайран өнгөрч байсан нь Өрнө, Дорны ард түмэн бие биеийг танин мэдэх, соёл нэвтрэх, худалдаа, эдийн засгийг хөгжүүлэх гол гүүр болж байв.

Тухайн үеийн бичгийн сурвалжуудад Алтан ордны улс нь олон улсын худалдааны гол зангилаа төв болж байсныг  олонтой дурддаг бол энэ нь археологийн судалгаагаар давхар батлагдсаар байна.  Монголын эрх баригч хаад, язгууртнуудын хэрэглэж байсан нарийн ур хийцтэй, тансаг хэрэглээний гоёл чимэглэлийн алт, мөнгөн эдлэл, зэр зэвсэг, барилгын дээврийн ваар, шилэн чимэглэл олноор олдож байгаа нь тухайн үед хот байгуулалт,  гар урлал ихэд хөгжиж төвшин нь өндөр байсныг гэрчилсээр байгаа юм. Тэрхүү гайхамшигт олдворууд нь ОХУ-ын Санкт-петербург хотын Эрмитажийн ховор үнэт олдворын сан хөмрөгт хадгалагдан Алтан Ордны улсын түүхэн хөгжлийн гэрч болсоор өнөөгийн соёлт хүн төрлөхтний гайхал бишрэлийг төрүүлсээр байна.

Алтан Ордны хаад Монголын Эзэнт гүрний төрийн бодлогыг өрнө зүгийн улс орнуудад амжилттай хэрэгжүүлж, эрхшээлдээ оруулсан улс орны эрх баригч, ноёд язгууртнуудыг ухаалаг, уян хатан бодлогоор өөрийн төрийн албанд чадварлаг хэрэглэж байснаараа өөрсдийн ноёрхлыг 200 гаруй жилийн турш тогтоон барьж чаджээ. Энэ бүхэн нь дэлхийн түүхэн хөгжилд удирдахуй ухаан, эдийн засаг, гар урлалын салбарт монголчуудын оруулсан хувь нэмэр гэж хэлж болно.

Алтан Ордны улс нь  дотроо олон хэсэгт хуваагдан зөрчилдөн тэмцэлдсэний уршгаар 1480 онд гол хүч нь задарч 1502 онд бүрмөсөн унажээ. Монголын ноёрхлын үе нь хоёр зуунаар хязгаарлагдаж байвч  үлдээсэн түүх соёлын өв уламжлал нь  цаг хугацаагаар хязгаарлагдахгүй юм.

Алтан Ордны улсыг унасны дараа байгуулагдсан олон улсуудад монгол төрийн  бодлого, засаг захиргааны зохион байгуулалт, цэргийн стратеги, тактик, гадаад харилцааны дэг ёс, соёлын олон элементүүд өвлөгдөн уламжлагдсан билээ. (С.Цолмон)