XV зууны сурвалжид Алангоа хатныг дүрсэлсэн нь. Subj-i Pandjane, XV зуун. Топкапи ордон музей. Истанбул| Jean-Paul Roux. Cengiz han ve Moğol İmparatorluğu. İstanbul. 2012

Үндсэн мэдээлэл:

Адил утгатай үг Монгол хаадын элэнц эмэг
Хамаа бүхий үг Добу мэргэн, Баргужин гоа, Алтан ураг
Төрөл түүхэн хүн
Цаг үе Х зуун
Салбар улс төр
Өөр нэр (цол, сүмийн цол, хоч нэр гэх мэт) Алтан ургийн
Хүйс эм
Овог, аймаг Хорь түмэд
Төрсөн газар Хорь түмэдийн Ариг ус хэмээх газар
Албан тушаал Алангоа нь монгол хаадын элэнц эмэг. Түүний отгон хүүгээс монгол хаадын алтан ураг үүссэн
Гэр бүл (Эцэг, өвөг эцэг, эх, нагац өвөг, хадам эцэг, хүргэн, эхнэр, нөхөр, хүү охин гэх мэт) Эцэг нь Хорь түмдийн Хорилардай мэргэн, эх нь Баргужин гоа, нөхөр Добу мэргэнээс Бүгүнүтэй, Бэлгүнүдэй хоёр хүүтэй, нөхрөө нас барсны дараа Буха Хатаги, Бухату салжи, Бодончар мунхаг хэмээх гурван хүү төрүүлсэн

Алангоа

Алангоа нь Х зууны үед амьдарч  байсан түүхэн хүн бөгөөд монгол хаадын элэнц эмэг. 


Добу мэргэнийг  нас барсны дараа төрсөн хөвгүүд нь мөнх тэнгэрийн хүчний үйлчлэлээр  төрсөн учир монгол хаад тэнгэр язгуурт хэмээн тахин шүтэгдэж хамгийн хаад болсон хэмээх нь Алангоа хатны домгийн гол үндэслэл юм. Алангоа хатны отгон хүү Бодончар мунхагаас хаадын алтан ураг Боржигин овог эхэлдэг.

Монголын нууц товчоонд: Алангоа Добун мэргэний гэргий болж, Добу мэргэнээс Бүгүнүтэй, Бэлгүнүдэй хоёр хөвгүүн төрүүлжээ. Добун мэргэнийг нас барсны дараа Алангоа Буха хатаги, Бухату салжи, Бодончар мунхаг нэртэй гурван хөвгүүнийг төрүүлэв.

Добун мэргэнийг амьд байхад төрсөн  Буха Хатаги, Бухату салжи нар эцгийг нь үгүй болсны хойно эх нь хэрхэн гурван хөвүүн төрүүлэв хэмээн эхээс далд нуун хэлэлцэхийг мэджээ. Алангоа хаврын нэгэн өдөр хонины хатсан мах чанаж таван  хөвгүүнээ зэрэгцүүлэн суулгаж хүн бүрт нэг нэг сум өгөөд хугал гэвэл амархан хугалав.  Бас таван сумыг багцлан боож өгч хугал гэвэл хэн ч хугалж чадсангүй.

Тэр үед Алангоа таван хөвүүндээ: Шөнө бүрий цэгээн шар хүн гэрийн өрх, тотгын завсраар орж ирэн хэвлийг  минь илбэхэд гэрэл гэгээ нь хэвэлд шингэж, наран саран солигдох үед шар нохой мэт шарвалзсаар гардаг. Тэр тэмдгээр ухаж үзвэл тэнгэрийн хөвүүд буй за. Хар тэргүүт хүнтэй  харьцуулж яахан болох, хамгийн хаад болсон цагт мэдэх буй за.  Та нар миний нэгэн хэвлээс төрсөн биш үү. Та нар нэг нэгээр салбал ганц сум мэт хялбархан дийлэгднэ. Та нар эв эеэ нэгтгэвэл  тэр багцалсан 5 сум мэт бат бэх болж хэнд ч хялбар үл дийлдюү хэмээн сургажээ. Тэр үеэс монгол хаадыг тэнгэр язгуурт гэх болж хаадын зарлиг, албан бичиг бүхэн Мөнх тэнгэрийн хүчин-дүр хэмээн эхлэх болжээ. Алангоа хатны хөвүүдээ сургасан  таван сумны сургааль нь үеийн үед монголчуудын эв нэгдлийн бэлг тэмдэг, сургамж болсоор ирсэн байна.

Түрк улсын Топкап номын санд Монгол болоод Төмөрийн улсын удмын хаадын зураг  бүхий хуйлмал Удмын судар хадгалагдаж байна. Тэрхүү сурвалжийг 1402-1423 оны хооронд бүтээжээ. Тэрхүү дурсгалд Добу мэргэн Алангоа нараас эхлээд Чингис хаан, түүний үр удам, Ил хаад болоод Төмөрийн улсын хаад язгууртан 50 гаруй хүнийг хамарсан байна. Удмын судрын зурагт хуйлмал дурсгалд Алангоаг дүгрэг хүрээн дотор бохирсон байдлаар бүтэн дүрсэлж “шар нохой”-г зургийн хүрээний гадна дүрсэлсэн байна. Удам гарлыг хос шугамаар холбож нэр ус тайлбар сэлтийг хажуугаар нь уйгураар бичсэн байжээ. (С.Цолмон)

Ашигласан ном зохиол

Ломи, Монгол боржигид овгийн түүх, УБ

Очир Тайжиуд, Сэржээ, Бэсүд Монголчуудын овгийн лавлах,УБ., 1998

Пэрлээ Х., Нэгэн гэрийн түүхийн тухай,//Бүтээлийн чуулган, III боть. УБ., 2012

Сумъяабаатар Б., Буриадын угийн бичгээс, УБ.,1966

Сумъяабаатар Б., Чингисийн алтан ургийн Угийн бичиг ба Гэрийн үеийн бичмэл, Тэргүүн дэвтэр, УБ., 2002

Шагдарсүрэн Ц., Монголчуудын удмын судар буюу гэрийн үеийн бичмэл// Монголчуудын утга соёлын товчоон, УБ., 2003


Дэлгэрүүлж үзэх ном зохиол