Абтай сайн хааны хөрөг. XVI зуун

Үндсэн мэдээлэл:

Адил утгатай үг Халхын галзуу баатар, Очирваанийн хувилгаан, Түшээт сайн хаан
Хамаа бүхий үг Далай лам Содномжамц, Эрдэнэ зуу хийд
Төрөл түүхэн зүтгэлтэн
Цаг үе XVI зуун
Салбар улс төр
Өөр нэр (цол, сүмийн цол, хоч нэр гэх мэт) Очирай сайн хаан
Хүйс эр
Төрсөн он, сар, өдөр 1554
Нас барсан он, сар, өдөр 1588
Овог, аймаг Хиад Боржигин
Төрсөн газар Сэлэнгэ мөрний хөвөөнд
Албан тушаал Халхын Түшээт хаан
Гэр бүл (Эцэг, өвөг эцэг, эх, нагац өвөг, хадам эцэг, хүргэн, эхнэр, нөхөр, хүү охин гэх мэт) Өндөр өвөг нь Чингис хаан, Батмөнх даян хааны отгон хүү Гэрсэнз жалайр хунтайжийн хөвгүүн Онохуй үйзэнгийн ахмад хөвгүүн, эх нь Эцэнхин зоригт хатан, Жалайр, Сүлдэсүн аймгийн гурван хатантай, хөвүүд нь Өлзийт Шувуудай, Эрээхий мэргэн, ач нь Өндөр гэгээн Занабазар, Түшээт хан Чахундорж нар

Абтай сайн хаан

XVI зууны үеийн монголын улс, төр, шашин, соёлын зүтгэлтэн


Абтай сайн хааны эзэмшил Хэрлэн голын саваас Хангайн нуруу хүрч нутгийн гол төв нь Орхон, Туулын бэлчирт байжээ.

Абтай сайн хааны улс төрийн бодлого, үйл ажиллагаа нь хоёр үндсэн чиглэлтэй байв. Нэгд, Дөрвөн Ойрадын тусгаарлах оролдлогыг эцэслэж, Халх Ойрадыг нэгтгэн захирах, хоёрт, Халхын хант улсад шашин ном дэлгэрүүлэхэд чиглэгджээ.

XYI зууны хоёрдугаар хагаст Абтай  сайн хаан Хөвхөр хэмээх газар ойрадуудтай байлдаж ялжээ. Уул байлдааны шалтгаан нь Халх, Ойрадын ноёдын засгийн эрхийн төлөө удтал тэмцэлдэж байсны үргэлжлэл юм. Өөрөөр хэлбэл зуу гаруй  жилийн өмнө Ойрадын ноёд Халхын эзэн Агваржин жононг хаанд өргөмжлөх нэрээр жонон тэргүүтэй олон ноёныг гэнэдүүлэн, олонхыг нь хядсанаас үүдэн тэмцэлдсээр байсан билээ. Энэ тулалдаанд Ойрадын Ханай ноён хонгор амь үрэгджээ. Абтай хааны ахмад хөвүүн Өлзийт Шувуудай хунтайж эцгээ төлөөлж Ойрадыг захирч байсан ба дэд хөвүүн Эрээхий нь эцгийнхээ угсааг залгамжилсан байна. Абтай сайн хааныг  нас барсанд Ойрадууд түүний хүү Шувуудайг алжээ.

Автай сайн хаан монголжин Түмэдээс ирсэн худалдаачдаас Алтан хан, Далай лам Содномжамцыг урьж  шашин дэлгэрүүлж буйг мэджээ. 1585 онд Автай хаан  III Далай лам Содномжамцыг Монгол нутагт хоёр дахь удаагаа залрахад буюу Түмэдийн Алтан ханы байгуулсан Хөх хотод ирээд байхад нь очиж уулзжээ

III Далай лам  Абтай сайн хаанд  “Номын их Очир хаан” цол  бурхан шүтээн өгчээ. Абтай хаан буцаж ирээд эртний Хархорум хотын туурин дээр Эрдэнэзуу хийдийн анхны сүм болох дуганыг 1586 онд барьж дуусаад Далай ламын өгсөн шүтээнийг залжээ. Түүнээс хойш Абтай сайн хаан  дахин хэд хэдэн сүмийг байгуулжээ. Түүний байгуулсан Эрдэнэ зуу хийд нь хэсэг хугацаанд сүм музей байгаад  1990 оноос ахин уншлага,мөргөлийн газар болжээ.

Богд хаант Монгол улсын үед буй болгосон төрийн дээд шагнал Эрднийн очир одон нь 3 зэрэглэлтэй байсны  II зэргийн одон нь Абтай сайн хааны хэмээн нэрлэгдсэн байв. Абтай хаан шар хулгана жил буюу 1588 онд нас баржээ. (С.Цолмон)

Ашигласан ном зохиол

Эрдэнэ зуу ба Өндөр гэгээний намтар оршивой, УТНС, ГБС

Дашбадрах Д., Монгол-Түвдийн улс төр, шашны харилцааны түүх, УБ., 1998

Ичинноров С., Банзрагч Н. Эрдэнэ зуу хийд ба Түшээт ханы хошуу,УБ., 1999

Пүрэвжав С., Монгол дахь шарын шашны хураангуй түүх,УБ., 1978

Хатанбаатар Н., Найгал Ё., Эрдэнэ зуугийн хийд, УБ., 2005

Монгол улсын түүх, Дөтгөөр боть, УБ., 2003


Дэлгэрүүлж үзэх ном зохиол