Үзэмчин бол Монголын эртний овог ястны нэг болно. Үзэмчний аман түүх, овгийн бүрэлдэхүүн, ёс заншил, аж ахуй зэргийг үндсэлж XIII зууны үед ойн иргэдийн бүрэлдэхүүнд багтаж Их Монгол улсын захиргаанд орсон хэмээн түүхчид үздэг. XIV-XV зууны үед Цахарын найман отгийн нэг нь болж хааны гол улсын нэг нь байв. Тухайлбал: Батмөнх Даян хаан (1460-1544) баруун гурван түмний бослогыг дарах үед Алагчуудын Цагаан зайран, Үзэмчиний Илдэнгээ багш хоёр ёр бэлгэ үзэж хааны зөвлөгчөөр ажиллаж байжээ. Энэ үйл хэрэг бол 1510-аад оны үед холбогдож байгаа юм. Энэ үед нэгэнт Үзэмчин нэр бий болсноос үзэхэд үүнээс өмнө Үзэмчин аймаг байсныг харуулж байна. Ямар ч гэсэн XV зууны сүүлчээр Үзэмчин нар түүхийн тавцанд илэрч XVI зууны эхээр бие даасан томоохон аймаг болж Батмөнх Даян хааны ахмад хөвгүүн Төрболдын захиргаанд оржээ. Төрболд эрт нас барсан учир түүний өмч иргэд хаан ширээ залгамжилсан Боди Алаг хааны мэдэлд шилжиж Боди Алаг хаан өөрийн отгон хөвгүүн Онгондурал ноёнд Үзэмчин аймгийг өмчлүүлэн өгсөн байна. Энэ үед Үзэмчин аймгийн бүрэлдэхүүнд олон овог аймаг багтаж байснаас гадна Боржигид, Тайчууд, Хэрэйд, Сартуул, Борос, Тэлэнгэс (Тэлэнгүд), Шувуучин, Луусчин зэрэг найман отгоос бүрэлдэж бие даасан томоохон аймаг болжээ.

Лигдэн хааны үед Үзэмчин аймгийг Онгон дурал ноёны бага хөвгүүн Сэцэн жонон толгойлж Лигдэн хаанд үйлчилж байжээ. Сүүлдээ Манж хүчирхэгжиж Өвөр Монголын дотоодод ч хагарал зөрчил гарч Хорчин, Жарууд, Баарин зэрэг нэг бүлэг аймаг Манжийг дагах үед Үзэмчин, Хуучид, Сөнид, Авга зэрэг аймаг нь Халхын Сэцэн хан Шолойг түшихээр 1620-оод оны үеэр Ар Монголд нүүдэллэн ирж Хэрлэн голын сав газар, Гүн Галуут зэрэг газраар нутаглан суужээ. 1634 онд Лигдэн хаан нас нөгчиж түүний хөвгүүн Эжэй Хонгор Манжид олзлогдон Өвөр Монгол бүхэлдээ Манжийн эрхшээлд орж Ар Монголыг ч сүрдүүлэн дарамт шахалт үзүүлэх болсонд Сэцэн хан Шолой ч Манжид буулт хийхэд хүрсэнд Үзэмчин, Хуучид, Сөнид, Авга зэрэг аймаг ч түүний харьяанд багтаж чадахгүй болж дахин говийн өмнө хуучин нутагтаа нүүж Манжийн эрхшээлд оржээ. Ингээд 1641 онд Доржийг засаг төрийн чин ван өргөмжилж Үзэмчин баруун гарын хошууг захируулав. Эеэр засагчийн 3 дугаар онд (1646) түүний ач хөвгүүн Сэрэнг засаг төрийн бэйл өргөмжилж Үзэмчин зүүн гарын хошууг захируулжээ.

Үзэмчин гэдэг үгийг “үзэм” гэдэг язгуур дээр “чин” дагавар залгаж бүтсэн үг хэмээн үздэг. Үзэмчин нар дээр үед Алтай, Хангайн Үзмийн цагаан ууланд нутаглаж зэрлэг үзэм түүж боловсруулж байсан тул өөрийн нутаг ус эрхэлж байсан аж ахуйгаа санагалзан өөрсдийгөө Үзэмчин хэмээн нэрлэсэн бололтой. (А.Пунсаг)