Алтай таван богд уул

Үндсэн мэдээлэл:

Толгой үг Төрийн тахилгат уулс
Адил утгатай үг Тахилгат уулс
Хамаа бүхий үг Зарлиг, уулын тэнгэр тайх
Төрөл Үйл явдал
Үргэлжилсэн цаг хугацаа Эртнээс эдүгээ хүртэл
Бүс нутаг Төв Ази, Монголын нутаг
Уулсын тахилгын зан үйл хэдийнээс эхэлсэн Эртнээс
Хаана байдаг Монгол Улс
Холбогдох түүхэн хүн Чингис хаан, Богд хаан, Монгол Улсын Ерөнхийлөгч

Төрийн тахилгат уулс

Төрийн тусгай хамгаалалтанд авч, тогтоосон цаг хугацаанд төр, түмнээрээ тахиж шүтэн дээдэлдэг уул 

Бичгийн сурвалжид тэмдэглэснээр өнөөгөөс 1000 гаруй жилийн өмнөөс язгуурын монголчуудын урианхай нар Бурхан Халдун ууланд шүтээн босгон тахиж байжээ. Хэрэйдийн Ван хан Тоорил Туул голын Хар Түнд нутаглаж байхдаа өмнө этгээдийн их ууланд ан хийх, гал хөс түлэхийг цаазлан хориглож байв. Чингис хаан Бурхан Халдун уулыг “Өглөө бүр мялаасугай, өдөр бүр өчсүгэй, үүнийг ургийн ураг минь ухан мэдтүгэй!” хэмээн зарлиг буулгаж, наран өөд хандаж, малгайгаа авч, бүсээ хүзүүндээ тохон гараа өвчүүндээ дарж, есөнтөө сөгдөж мөргөн сацал сацаж байв.

Харин 1778 оноос Богд хан, 1779 оноос Хан Хэнтий, 1818 оноос Отгонтэнгэр уулыг тус тус зарлигаар тахидаг болсон.

Монголчууд 1911 онд төрийн тусгаар тогтнолоо сэргээсний дараа Богд хааны зарлигаар дээрх уулсыг тайж, 1918 онд хуучин суртлыг дагаж уулсын тахилгыг явуулах тухай хуульчлан тогтоосон. Үүнд, Богд хан, Хан Хэнтий уулыг жил бүр зун, намар хоёр удаа, Отгонтэнгэр уулыг нэг удаа тахих, Богд Хан уулын тэнгэрийг тахихад таван яамны тэргүүн сайдаас нэг, Хан Хэнтий уулыг тахихад дэд сайд нараас нэг хүн, Отгонтэнгэр уулын тэнгэрийг тахихад Улиастайн сайд тус тус жасаалан гаргана. Үүнээс гадна Дарьганга уулыг жил бүр тахиж байв. Гэвч 1930-аад оноос тахилгын зан үйлийг зогсоосон.

Монгол Улс ардчилсан хөгжлийн замд шилжсэн 1990-ээд оноос уламжлалт уул усны тахилгаа сэргээх талаар олон түмнээс гаргасан санаачилгын үндсэн дээр Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн зарлигаар 1995 оноос төрийн тахилгат уул усны тахилгыг сэргээв. Одоо төрийн тахилгатай 10 уул байна.

Төрийн тахилгат уулын нэр

Уулын байршил

Зарлиг гаргасан Ерөнхийлөгч

Зарлиг гаргасан огноо, дугаар

Бусад мэдээлэл

1

Алтай таван богд

Баян-Өлгий аймгийн Улаанхус, Цэнгэл сумын зааг

 

Ц.Элбэгдорж

 

2012.08.24

Монгол орны хамгийн өндөр уул, байгалийн цогцолборт газар

 

 

2

 

 

Алтан хөхий

Ховд аймгийн Мянгад, Увс аймгийн Өмнөговь, Өлгий сумын нутгийг дамнан оршино

 

 

Н.Багабанди

 

 

2005.03.30. №44

 

 

3

 

Алтан овоо

Сүхбаатар аймгийн Дарьганга сумын төвийн дэргэд

 

Н.Багабанди

2004.04.23. №57

 

Унтарсан галт уул

4

 

Богд Хан хайрхан

 

Улаанбаатар хот, Туул голын урдуур

 

 

П.Очирбат

 

1995.05.16. №110

УИХ-ын тогтоолоор 1995 онд дархан цаазат уул болгож, 1996 онд ЮНЕСКО-гоос Дэлхийн шим мандлын сүлжээнд оруулсан

 

5

 

Бурхан Халдун

Хэнтий аймгийн Өмнөдэлгэр сумын нутаг Богдын голын эхэнд 

 

П.Очирбат

 

1995.05.16. №110

Чингис хаан өөрийн биеэр тахин мөргөж байсан уул

6

 

 

Говь Гурван Сайхан

Баянхонгор аймгийн Баянлиг, Өмнөговь аймгийн Гурвантэс, Сэврэй, Баяндалай, Хүрмэн сумын нутгийг дамнан оршино

 

 

Ц.Элбэгдорж

 

 

2012.08.24. №

 

Тусгай хамгаалалттай байгалийн цогцолборт газар

7

Отгонтэнгэр           

Завхан аймгийн Отгон сум

П.Очирбат

1995.05.16. №110

Буддан шашинд Очирваань сахиусын орон гэж үздэг

8

Суварга Хайрхан

Архангай аймгийн Цэнхэр сумын нутаг

Н.Энхбаяр

2007.07.26. №183

 

9

Сутай Хайрхан

Ховд, Говь-Алтай аймгийн Дарви сумдын заагт 

Н.Энхбаяр

2007.07.26. №183

 

10

 

Хан Хөхий

Увс аймгийн Зүүнхангай, Өвөрхангай, Цагаанхайрхан сумын нутагт оршино

 

Н.Энхбаяр

 

2007.07.26. №183

 

 

Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн 2009 оны долдугаар сарын 7-ны өдрийн 32 дугаар зарлигаар “Төрийн тахилгатай уул, овооны тэнгэрийг тайх тахилгын ёслолын журам”-ыг баталсан. Энэхүү журмаар төрийн тахилгатай уулсын тайлга тахилгын ёслолыг гүйцэтгэхэд төрийн үүрэг, ёслолыг үйлдэх газар, санхүүжилт болон бусад зүйлсийг журамлан тогтоосон. (Г.Мягмарсамбуу)

Ашигласан ном зохиол

Дашзэвгэ Н. Хүрээ дөрвөн уул Хатан туул. Уб.,1994. 

Дулам С. Хүрээ дөрвөн уулын тахилга, бэлгэдэл “Мөнхийн үсэг” ХХК. Уб.,2004

Зарлигаар тогтоосон Монгол Улсын хууль зүйлийн бичиг. Монгол бичгээс кирилл бичигт буулгасан: О.Батсайхан, З.Лонжид, Ч.Хандсүрэн. “Чойжил” пүүс. Уб.,1995. 

Дэлгэрүүлж үзэх ном зохиол

Нямбуу Х. Олноо өргөгдсөн Богд хаант Монгол Улсын төрийн ёс, ёслол. Уб.,1993.

Сүхбаатар О. Монгол газар усны нэрийн домог. Уб.,2001. 

Очир А. Монголын түүхийн судалгаа. Гутгаар боть. Угсаатын судлал, нэр зүйн бүтээлүүд. “Соёмбо принтинг” ХХК. Уб.,2011.

Үндэсний бахархалт Бурхан Халдун хайрхан /Баримт, өгүүллийн эмхэтгэл/. Эмхэтгэсэн Б.Хашмаргад, Б.Цогтбаатар. “Урлах эрдэм” хэвлэлийн компани. Уб.,2015.