Сэцэн, Монголын нууц товчоон дахь хүмүүсийн зураг, Бээжин, 1989

Үндсэн мэдээлэл:

Хамаа бүхий үг Их Монгол улс, Чингис хаан
Төрөл Түүхэн хүн
Цаг үе Их Монгол улс
Хэний хаанчлалын үед Чингис хаан
Салбар, чиглэл Түүх
Өөр нэр (цол, сүмийн цол, хоч нэр гэх мэт) Нохой, өрлөг
Хүйс эр
Овог, аймаг Урианхай
Төрсөн газар Бурхан Халдун
Албан тушаал Мянгатын ноён
Гэр бүл (Эцэг, өвөг эцэг, эх, нагац өвөг, хадам эцэг, хүргэн, эхнэр, нөхөр, хүү охин гэх мэт) Эцэг нь Жарчиудай өвгөн.

Зэлмэ

Их Монгол улсын үеийн улс төрийн зүтгэлтэн, цэргийн жанжин.

Зэлмэ бол Урианхай овгийн Жарчиудай өвгөний хүү бөгөөд Чингис хааны унаган багын найз болон дөрвөн нохой, есөн өрлөгийн нэг билээ. Чингис хааныг анх мэндлэх үед Жарчиудай өвгөн булган өлгий хүргэж хүүгээ Тэмүжинд үйлчлүүлэхээр өгөхийг амласан билээ. Тухайн цагт нялх балчир байсан учир авч хариад 1178 оны үеэр дахин хүргэн иржээ. Зэлмэ бол Чингис хааныг хамгийн хүнд бэрхшээлтэй үед ирж нөхөрлөсөн анд болох учир төрөх цагт хамт төрсөн, өсөх үед хамт өссөн өлзий буянт нөхөр хэмээн маш их хүндэтгэдэг байжээ.

1189 онд Чингис хаан Монгол аймгийн хаан болсны дараагаар Зэлмийг бүх цэргийг ерөнхийлөн захирах ахлагч болгожээ. 1202 онд болсон Хүйтэний байлдаанд Чингис хааны хүзүү шархдаж цус нь бөглөрч хүнд аюултай байсан үед Зэлмэ амаараа цусыг нь шимэн шимэн байж цусыг нь зогсоож амийг нь аварч байжээ. Мөн ам нь хатаж цангаж байгаа үед дайсны хүрээнд ухаалгаар нэвтэрч ус тараг авчран Чингис хаанд уулгаад түүний амийг аварчээ. 1203 онд Муу өндөрийн байлдааны үед Зэлмэ хойд хайгуулын ажлыг хариуцаж дайсныг хориглон байлдаж их ялалт олохыг баталсан байна. 1204 онд болсон Наху Хуны байлдаанд Зэв, Сүбээдэй, Хубилай нартай хамт цэрэг захиран хошуучлан байлдаж Найман аймгийг мөхөөхөд үлэмж их гавьяа байгуулжээ. 1206 онд Их Монгол улс байгуулагдсаны дараа Зэлмийг 88 гавьяатны 9 дүгээрт жагсааж мянганы ноёноор томилсон бөгөөд 9 удаа алдаа гаргавч үл шийтгэх онцгой соёрхол хүртээжээ. Их Монгол улс байгуулагдсаны дараа удалгүй нас барсан бололтой. (А.Пунсаг)

 

Ашигласан ном зохиол

Лу.Алтан товч, УБ., 1990
Монголын нууц товчоон
Судрын чуулган (монгол хэлээр)
Юань улсын судар (хятад хэлээр)

Дэлгэрүүлж үзэх ном зохиол

Алтаншаа Н., Монголчуудын өчигдрийн мөр, Хөх хот, 1993
Буянхүү, Монгол түүхийн толь бичиг - Эртний боть, Хөх хот, 2010 
Ван Мандаа, Монголын түүхийн толь, ӨМАХХ, 1999
Монгол судлалын нэвтэрхий толь - Эртний түүх, Хөх хот, 2010