Үндсэн мэдээлэл:

Адил утгатай үг Харчин түмэд
Хамаа бүхий үг Юань улс, Дөчин дөрвөн хоёрын Монгол улс
Төрөл Овог аймаг, засаг захиргаа
Цаг үе Юань улс, Дөчин дөрвөн хоёрын Монгол улс
Салбар, чиглэл түүх
Угсаа Монгол
Бүс нутаг Монгол, Өвөр Монгол
Үүсч байгуулагдсан он цаг Их Юань улсын эхэн үе
Салаа салбарууд Харчин түмэд

Харчин

Их Юань улсын үеийн нэгэн овог аймгийн нэг.    


Харчин бол ажил мэргэжлээр нэрлэсэн Юань улсын үеийн овог аймгийн нэр болно. Юань улсын үед ордны хишигтнийг дотор нь олон төрөлд хувааж байжээ. Юань улсын хаадад дан хар зүсмийн гүү сааж айраг барьдаг хүмүүсийг Харчин хэмээн нэрлэсэн байна. “Юань улсын судар”-т “Кипчакийн хүн эзнээ шадар сувилан асрах бөлгөө. Тусгай ордны адуун сүргийг хамаарна. Жил бүр айраг эсгэж эзэнд өргөнө. Өнгө тунгалаг, үнэр амт сайхан, үүнийг хар айраг хэмээн нэрлэнэ. Түүнтэй хамаатай хүмүүсийг харачи хэмээн нэрлэсэн” гэсэн тэмдэглэл байдаг. Харчин нь уул нь Юншээбүгийн доторх нь нэгэн салбар байсан бөгөөд голдуу хааны адууг маллаж айраг цэгээ нийлүүлдэг хүмүүсээр бүрэлдсэн тул хожим нь өөрсдийгөө Харчин хэмээн нэрлэж аймгийн нэр болгосон бололтой.

Харчин аймаг нь Юань улсын үед өнөөгийн Ховд аймгийн нутгаар нутаглаж байсан бөгөөд XVI зууны сүүлчээр говийн өмнө зүгт нүүдэллэж Сюаньфу-гийн араар Шандын голын баруун өмнүүр нутаглаж Юншээбү түмэнд харьяалагдах болжээ. Харчин аймаг нь дотроо гурван хэсэг байсан бөгөөд хаадын хөвгүүн ач нар, тайж нарыг нь шарнуд харчин, хуучин сайд түшмэд албат нарын хөвгүүн ач нарыг борнууд харчин, газар газраас орж ирсэн монгол хятад албатыг харнууд харчин гэдэг байжээ. Шарнууд харчин гэдэг нь Алтан ханы дүү Баясгалын мэдэлд орсон харчиныг зааж байгаа бөгөөд XVII зууны эхээр Ляодунгийн хойгт нүүн очиж суугаад хожим нь зүүн Түмэд хэмээн алдаршсан Харчины дээдэс болно. Борнууд харчин бол Зэлмийн 7 дугаар үеийн үр хойчис Хотон ноёны захирсан харчиныг заадаг. Харнууд харчин нь Харчин аймгийн бүрэлдэхүүнд олон янзын овог аймаг хамрагдан орсныг зааж байна. Манж Чин улсын үед Харчин аймаг нь Зостын чуулганд харьяалагдаж Харчин баруун гарын  хошуу, Харчин зүүн гарын  хошуу, Харчин дундад хошуу гэсэн 3 хошуунд хуваагджээ. Тухайлбал: Харчины Субуди ноён 1628 онд Лигдэн хаанаас салж Манжийг дагав. Тэнгэрийн сэцэний 9 дүгээр онд (1635) Субуди ноёны хөвгүүн Гүржавыг засаг ноён өргөмжилж Харчин баруун гарын хошууг захируулжээ. 1635 онд засаг Гүржавын төрлийн өвөг Сэрэнг Харчин зүүн гарын  хошууны засаг өргөмжилж Эеэр засагчийн 5 дугаар онд (1648) улсын түшээ гүн хэргэм хайрлаж, үе уламжлан залгамжлуулав. Засаг Гүржавын үеэл ач Гэрэлийг Энх амгалан хааны 44 дүгээр онд (1705) засаг өргөмжилж Харчин дундад хошууг захируулжээ. Үүнээс гадна Манж Чин улсын үед тухайлбал 1728 онд Чуулалт хаалганаас Улиастай хүртэл өртөө зам гаргаж айл өрх тохируулах үед Өвөр Монголын Харчингуудаас айл өрх нүүлгэж хорин өртөө залгуулсан байна. Эдгээр нь хожим Халхын угсаатны бүрэлдэхүүнд багтаж Халхын Харчин овог болсон бололтой. Харчин аймгийн хүмүүс эдүгээ Өвөр Монголын Тунляо хотоор төвлөрөн сууж байна. (А.Пунсаг)

Ашигласан ном зохиол

Судрын чуулган

Юань улсын судар

Очир А., Монголчуудын гарал нэршил, УБ., 2008

Содномдорж Б., Монгол овог ястны чуулган, Ляонин, 2007


Дэлгэрүүлж үзэх ном зохиол

Чжан Му, Монголын хошуу нутгийн тэмдэглэл, Хөх хот, 1988

Ломи, Монголын Боржигид овгийн түүх, Хөх хот, 1989

Намсрай, Чин улсын үеийн Монгол хошуу чуулган, Хөх хот, 1984