Үндсэн мэдээлэл:

Адил утгатай үг Хонгирад, Олхонууд, Ихэрэс
Хамаа бүхий үг Их Монгол улс, Өэлүн эх
Төрөл Овог аймаг
Цаг үе Их Монгол улс
Хэний хаанчлалын үед Чингис хаан
Салбар, чиглэл Түүх
Угсаа Монгол
Бүс нутаг Дорнод Монгол

Хонгирад

Монголын язгуур аймгийн нэг.


Хонгирад аймаг нь Кидан улсын үед Хянганы нуруу, Хөлөн нуур, Буйр нуур хавиар нутаглаж Кидан улсын харьяат 18 харь овгийн нэг нь байжээ. Тухайн үед Хонгирад аймаг хүн ам олонтой томоохон аймаг байсан бөгөөд дотроо Хонгирад, Ихэрэс, Олхонууд, Харнууд, Хонлигуд мөн Горлос, Элжигин зэрэг овог аймгийг багтааж байв. Хонгирад аймаг нь эрт дээр үеэс монгол аймгийн ноёдтой худ ургийн харилцаатай явж иржээ. Хонгирад аймгийн ахлагч Дай Сэцэний охин Бөртэг Тэмүжин богтлон авсан бөгөөд Хонгирад аймгийнхан Юань улсын үед ч гэсэн онцгой байр суурьтай байж Юань улсын гол ордны хатдын ихэнх нь Хонгирад аймгаас гаралтай байв. 1201 оноос хойш Хонгирад аймаг нь Монгол улсын нэгдсэн захиргаанд орж Толуй ноёны харьяа хэд хэдэн мянгатыг бүрэлдүүлжээ.

Их Юань улсын үед Хонгирад аймаг нь голдуу хааны ордны зоог шүүсний хонь нийлүүлэх ажил албыг гүйцэтгэж байв. XVI зууны үед Өвөр халхын таван отгийн нэг нь Хонгирад байсан юм. Манж Чин улсын Эеэр засагчийн эхэн үеэр Хонгирадын 7000 гаруй хүнийг Баарин аймагт харьяалуулж 8 суманд хуваан захирсны дүнд ихэнх нь тус аймагт уусан шингэжээ. Зарим нэг хэсэг нь Монголжинд нүүдэллэн очиж тэнд шингэсэн ба бас нэг бүлэг нь Хишигтэн, Ордос зэрэг аймаг ястанд уусан шингэсэн байна. XVIII зуунаас хойш Хонгирад аймаг нь бутран салсаар бие даасан аймаг байх үндсээ алдсан байна.

Хонгирад гэдэг үгийг зарим эрдэмтэн хонгор буюу сайхан гэсэн утгатай үгэнд олон тооны дагавар залгаж авиа зохицох ёсоор Хонгирад боллоо гэдэг. Учир нь Хонгирад аймаг эртнээсээ зээгийн зүс, охины өнгөөр нэр алдаршиж гоо үзэсгэлэнт бүсгүй олон төрдөг тул ингэж нэрлэсэн гэдэг. Зарим эрдэмтний үздэгээр үгийн язгуур хон буюу хон хэрээ, энэ хоёр үг нийлээд Хонгирад болсон гэдэг. Өөрөөр хэлбэл Хонгирад нар хон хэрээ шүтлэгтэй байсан тул үүгээрээ овог аймгийн нэр болгосон бололтой. (А.Пунсаг)

Ашигласан ном зохиол

Монголын нууц товчоон

Судрын чуулган

Юань улсын судар

Чжан Му, Монголын хошуу нутгийн тэмдэглэл, Хөх хот, 1988


Дэлгэрүүлж үзэх ном зохиол

Очир А., Монголчуудын гарал нэршил, УБ., 2008

Монгол судлалын нэвтэрхий толь - Эртний түүх, Хөх хот, 2010

Монгол үндэстний нэвтэрхий түүх, Бээжин, 1995

Содномдорж Б., Монгол овог ястны чуулган, Ляонин, 2007