Үндсэн мэдээлэл:

Адил утгатай үг Хиад Боржигин, Боржигин
Хамаа бүхий үг Чингис хаан, Алтан урагтан
Төрөл Овог аймаг
Цаг үе Хүннү
Салбар, чиглэл Түүх
Угсаа Монгол
Бүс нутаг Гурван голын сав газар
Үүсч байгуулагдсан он цаг Хүннү

Хиад

Монголын эртний овгийн нэр.


Монголын түүхэнд Хиан буюу Хиад гэдэг нь Чингис хааны удмын овог Боржигин овогтой адил утгаар хэрэглэдэг. Түүхэнд Хиад Боржигин гэж ч хэлдэг. Энэ овог Хүннүгийн үед байсан тухай эрдэмтэд өгүүлсэн байдаг. Хүннүгийн гол овгийн нэг Хуян бол Монголын Хиан овог байж болох үндэстэй. “Судрын чуулган”-д Эргүнэ хунд дутааж очсон хоёр хүнийг Нэхүс, Хиан гэдэг. Монголоор Хиан нь уулнаас буух, догшин ширүүн, түргэн бөгөөд хүчтэй “их урсгал” -ыг хэлнэ. Хиад зориг зүрхтэй цөс ихтэй учраас энэ үг тэдний алдар нэр болжээ. Хиад нь Хианы олон тоо гэсэн тэмдэглэл байдаг. Энэхүү тэмдэглэлээр бол Хиан овог нь 2000 гаруй жилийн өмнөх үйл хэрэгтэй холбогдож байгаа бөгөөд VIII зууны үеэр Хиад овгийн түрүү Бөртэ Чоно аймгийн олноо дагуулж Бурхан Халдунд нүүдэллэн иржээ. Чингис хааны 11-р үеийн өвөг Добу мэргэнээс хойш хүн ам нь өсч тус тусдаа овогтой болсон учир Хиад гэдэг нэрийдэл нэг үе хэрэглэгдэхээ больсон мэт. Харин Чингис хааны элэнц өвөг Хабул хааны үеэс уг овгийг дахин сэргээн хэрэглэж үр хойчис нь Хиад ястай, Боржигин овогтой хэмээгдэх болжээ. Бас Хиад Боржигин ч гэдэг. Чингис хаан бол даруй Хиад Боржигин болно. Энэ овог нь Чингис хааны алтан ургийг үндсэлсэн овог яс тул хүн ам олон, тархац өргөнтэй байдаг. Өнөөдрийн Mонгол улс, Өвөр Монгол зэрэг олон газарт Хиад Боржигин овгийн хүмүүс олон байдаг. (А.Пунсаг)

Ашигласан ном зохиол

Монголын нууц товчоон

Судрын чуулган

Юань улсын судар

Очир А., Монголчуудын гарал нэршил, УБ., 2008


Дэлгэрүүлж үзэх ном зохиол

Батсүрэн Б., VI-X зууны үеийн Монгол аймгууд - Түүх угсаа гарлын шинжилгээ, УБ., 2012

Содномдорж Б., Монгол овог ястны чуулган, Ляонин, 2007